21 juni: Internationale dag van Yoga: Wat moet je moet weten om de Sutra’s te begrijpen (deel 2)

De grondlegger van Yoga, Ácárya Patánjali, heeft door middel van 196 sutra’s systematisch de weg tot eenwording/bevrijding beschreven. Sutra’s of aforismen zijn korte bondige uitspraken met een boodschap van wijsheid. De 196 verschillende sutra’s zijn verdeeld in vier verschillende hoofdstukken:

  • Samádhi Pada, het pad van eenwording: hoofdstuk 1.
  • Sádhana Pada, het pad van scholing: hoofdstuk 2.
  • Vibhuti Pada, het pad van de ontwikkelende vermogens: hoofdstuk 3.
  • Káivalya Pada, het pad van vrijheid: hoofdstuk 4.

Het tweede hoofdstuk van Patánjali, de Sádhana pada, is het deel dat zich richt op het externe gedeelte van de Yoga, ofwel het voorbereidende deel dat tot de werkelijke yoga-beoefening gaat leiden. In dit artikel wordt een onderstroom uitgelegd waardoor het gedachtegoed van Patánjali begrijpelijker wordt, om daarna makkelijker de Sutra’s te kunnen lezen.                                                                   

 Wat moeten we eerst weten om de Sutra’s te begrijpen?

 Oorzakelijkheid van de emoties

Eerst dienen we te begrijpen wat de oorzakelijkheden zijn van al die stoornissen. De oorzakelijkheid van alle aandachtsvelden zijn onze emoties. Hieronder een beknopte uitleg over de bron van waaruit de emoties zijn ontstaan.

Wat is de mind [man] en wat zijn gedachten?                                                                           Mind betekent golven van bewustzijn, en golven van bewustzijn noemen we gedachten. Wanneer adem (actieve energie) en gedachten (psychische energie) samenwerken, dan verschijnen er emoties in je hart. Emotie heeft een intrinsieke kracht welke je dwingt om in actie te komen. Deze kracht in de emotie is het resultaat van zowel bewustzijn als actieve energie. De adem is je actieve energie en je zintuigen zijn actief door je adem. Je mind wordt cognitieve kracht genoemd, dus als actieve en cognitieve krachten zich bundelen verschijnen er emoties in ons hart die ons dwingen tot handelen.

Universele liefde

Wanneer het universele bewustzijn ons intellect verlicht, dan wordt de natuur actief.

Het licht [bewustzijn] komt binnen bij je brahmacakra, wat de plek van het intellect wordt genoemd. Dan verschijnt beweging, leven, bewustzijn en het Ik-ben gevoel in je lichaam; de individualiteit verschijnt. Wanneer de natuur actief wordt zijn er twee bewegingen van adem en denken die in ons hart beginnen. Als we over het hart spreken in de geschriften is het niet het fysieke pompende hart, maar het yogi hart dat onder het kruinchakra zit, chidakasha genaamd. Liefde is het eigendom van dit hart. Deze zelfde liefde noemen we ook emotie. De zuivere vorm van emotie is de universele liefde. Wanneer de liefde gerelateerd is aan God noemen we het devotie, wanneer liefde gerelateerd is aan wereldse zaken noemen we het emotie. Om tot het goddelijke of het universele te komen hebben we kennis nodig. Zonder kennis kan men zich niet bewust worden van de universele oorzakelijkheid, kan emotie geen devotie worden.                                                                                                                                                             Emotioneel zijn is niet slecht, maar ongecontroleerde emoties zijn een bron van lijden.

Effecten van emoties                   
Indien we een verlangen hebben dat niet vervuld wordt ontstaat er teleurstelling, daarna ontstaat verdriet, dan geïrriteerdheid, dan boosheid en vervolgens agressie. Deze volgorde herhaalt zich telkens weer als een verlangen niet wordt vervuld. Wordt het verlangen wel vervuld dan ontstaat er hebzucht naar meer en wordt het een gehechtheid aan de ervaring welke steeds weer herhaald dient te worden.

Wanneer je liefde gerelateerd is aan je geliefde ontstaat er lust, wanneer het gerelateerd is aan je kinderen wordt het genegenheid, wanneer het gerelateerd is aan eten en drinken wordt het verlangen, wanneer het is gerelateerd aan weelde en luxe wordt het hebzucht, wanneer het gerelateerd is aan jouw vijand wordt het agressie; al deze vormen komen voort uit dezelfde vorm en dat is Liefde.                                          Emoties creëren dus beperkingen en dat wat beperkingen creëert wordt de oorzakelijkheid van gehechtheid. Doordat we onze zintuigen op de wereld richten, creëren we dus een voedingsboden voor onze emotionele gehechtheid.

De strijd van de mind en het intellect

 

De mind [man], daar waar de gedachten en emoties zich thuis voelen, is in een constant gevecht met het intellect om de heerschappij van het leven. Het intellect zoekt op de lange termijn kennis en zou zich willen richten op het hogere universele zelf. De mind daarentegen is slechts geïnteresseerd in de snelle bevrediging van de zintuigelijke verlangens. Zolang het intellect de mind niet kan overheersen zal het de bediende zijn van de mind. De mind zal het niet zal laten zijn ding te doen totdat het intellect werkelijk opstaat om zijn rol op te eisen in het leven. Dit is de strijd tussen het lagere zelf en het hogere zelf.

De oorzaak van spanningen
Er is een reden voor al onze spanningen in de wereld. Omdat we denken dat we geluk en liefde in de wereld moeten zoeken richten we ons naar buiten, mede omdat ook onze zintuigen zo zijn afgesteld. Het doel ligt echter voorbij de objecten of personen waar we mee verweven en in interactie zijn. We zoeken een effect dat ten goede komt aan onszelf. Niet de objecten of personen zijn je zoektocht in de wereld, het zijn de effecten die je nastreeft. Indien deze effecten niet komen, zal je na verloop van tijd de personen of objecten verlaten en loslaten. 

Binnen de bundeling en netwerken van spanningen proberen we een beheersbaarheid te behouden waardoor we zo goed mogelijk blijven functioneren.      Het behoeft niet veel uitleg dat als er een constant ‘teveel aan spanning’ is, dit zijn uitwerking heeft op het emotionele en mentale, maar uiteindelijk ook op het fysieke functioneren. Het lichaam is de eindhalte waarin alle spanningen worden opgeslagen, al dan niet klaar om afgevoerd te worden.                                                          Kortom, bij een ‘over spanning’ van de gespannenheid ontstaan er op alle niveaus storingen en stagnaties die weer op hun beurt fysieke beperkingen of klachten met zich mee brengen. Hierdoor wordt bijvoorbeeld de adem verstoord of afgeremd of spannen de spieren zich met als gevolg stijfheid of andere ongemakken. 

Wat te doen met zintuigelijke prikkels
De stroom van zintuigelijke prikkels kan het best worden beteugeld door het hogere zelf [intellect], maar we moeten er rekening mee houden dat het lagere zelf [mind/man] alles binnen laat komen als het bevrediging als resultaat oplevert. Zintuiglijke beheersing kunnen we ontwikkelen door richting te geven aan ons leven, doelen te stellen en waardes te geven aan levensprocessen. Op het moment dat wij een doel nastreven kunnen we alle keuzemogelijkheden daaraan relateren en van daaruit keuzes maken. Hierdoor zijn wij in staat om de buitenwereld te laten voor wat het is en onze verlangens omlaag te schroeven, zodat wij ongestoord in meditatie kunnen zitten.

Nu we de onderstroom van de filosofie begrijpen kun je met het tweede hoofdstuk van de sutra’s praktisch aan de slag.

Doel van de Sutra’s
Yoga is de oudste zelfstudiemethode die er is; een leraar is er om jou te helpen. Voordat de leerling begint met elke sutra te bestuderen is het goed om de onderstroom van deze filosofie te begrijpen.

In het tweede hoofdstuk van Patánjali wordt gesproken over het praktische pad voor de beoefenaar. De eerste vijf treden van het achtvoudige pad (yam, niyam, ásan, práṇayám, pratyahár, dhyán, dháraṇa, samádhi) worden hier uitgebreid behandeld om de leerling inzicht te geven in het hoe en waarom van dit pad. Dit hoofdstuk geeft de leerling richting hoe het leven ingericht kan worden en hoe hij of zij het leven zou kunnen beleven als deze aanwijzingen worden opgevolgd. Voor de een kan het dogmatisch overkomen en voor de ander kan het als richtingaanwijzer fungeren om zelf te kiezen hoe intensief of rustig ermee aan de slag te gaan. Hoe intens het in het eigen leven te integreren.                                                        Patánjali heeft de onderstroom ofwel het gedachtegoed van deze vedische kennis in zijn geheel doorgrond, op basis waarvan hij deze prachtige Sutra’s kon schrijven. Dit geeft Taimni zeer beknopt weer in de laatste Sutra van het tweede hoofdstuk. 

2.55 ‘Tatah parama vasyatendriyanam’
dan volgt de hoogste heerschappij over de zinnen.
‘Allereerst moeten door de Yama-Niyama de emotionele stoornissen, die te wijten zijn aan morele gebreken in iemands aard geëlimineerd worden. Vervolgens moeten door het beoefenen van de Ásana de stoornissen die in het fysieke lichaam ontstaan geëlimineerd worden. Dan komen de stoornissen veroorzaakt door de onregelmatige of onvoldoende stroming van levenskracht in het Práṇa-omhulsel. Dit alles wordt volledig weggewerkt door de beoefening van Práayama. En ten slotte wordt door Práayama de voornaamste bron van stoornissen, komend van de zintuiglijke organen, uit de weg geruimd. Zodoende wordt de uitwendige [uiterlijke] Yoga, Bahiranga, tot stand gebracht en dan kan de Sádhaka de verdere trappen van innerlijke Yoga, Antaranga betreden.’

Bron: artikel Ron van der Post, yoga-leraar

De Yoga- visie op het ervaren van Geluk

Wat maakt me gelukkig? Wat heb ik nodig om gelukkig te zijn of te worden? En wat houdt het voor mij in om geluk te ervaren? Bestaat er een constant geluksgevoel?

“Gelukkig zijn’ is de meest subjectieve levenservaring:

Wij wensen je een gelukkig nieuwjaar. Er bestaan zoveel vormen van geluk als er mensen zijn. Het is een persoonlijke emotie, een gevoel van tevredenheid op dat moment in die situatie. Doordat onze emoties nogal fluctueren is de stabiliteit van dat geluksmoment niet permanent. En dat maakt dat wij blijven streven naar geluk.

Wanneer voel ik me gelukkig, wanneer voel ik innerlijke rust en tevredenheid in mij, en is deze innerlijke tevredenheid hetzelfde als mij gelukkig voelen? Die innerlijke stabiliteit, een basis en een verankering in mijzelf, geeft me rust en tevredenheid die ik kan omschrijven als me gelukkig voelen. Maar een groot deel van mij is verbonden met de buitenwereld. Nog steeds zoek ik de verbinding met de wereld om me heen en is mijn ego gevoelig voor alles wat er om me heen gebeurt. Om dan die rust en tevredenheid te vinden is het belangrijk om mijn innerlijke verankering te hebben.

Afhankelijk zijn van de veranderlijke buitenwereld maakt het lastiger om het geluksmoment te creëren. Ik blijf onderhevig aan mijn eigen emotionele drang, naar bevrediging van allerlei wensen en verlangens in de wereld. Daarom zal ik juist te maken krijgen met andere mensen en hun wensen en verlangens. Wat mij dan gelukkig maakt, is dat ik in die flow kan komen waar ik mijn ding mag doen met mensen die daar ook belangstelling voor hebben.

 Maar ik voel ook dat hoe sterker mijn innerlijke verankering is, hoe minder ik afhankelijk ben van mijn geluk in de wereld. Dan is mijn basisgevoel goed en terwijl ik toch, op een natuurlijke manier, gevoelig blijf voor complimentjes en kritiek. Vooral het samenzijn met mensen die op dezelfde lijn zitten geeft tevredenheid en een gevoel van geluk. Een gelukkig samenzijn, noemen we dat dan. Dat is ook de reden waarom we elkaar opzoeken.

Als ik kan reizen, als ik de kennis mag doorgeven, mag wandelen in de Himalaya en zwemmen in de zee, dat maakt mij gelukkig in de wereld. Een wandeling in het bos waar de natuur mij omringt als een warme deken. Als ik een glimlach van een kind zie, een spontane omhelzing van iemand krijg. Daar waar geen negatieve vibraties zijn, daar waar overeenstemming is tussen mijn innerlijke balans en mijn balans met de wereld. Ik voel me gelukkig met de omstandigheden waarin ik me nu bevind, dat het me allemaal is gegeven maakt me heel gelukkig en blij.

Vanuit de yoga- visie is het dus heel bepalend in hoeverre er vertrouwen is in je werkelijke zelf. Hoeveel zelfvertrouwen heb je? En hoeveel vertrouwen heb je in de wereld? Deze gevoelens naar jezelf en de wereld bepalen voor een groot deel in hoeverre je het geluk toelaat of niet. In hoeverre kunnen we in het moment leven zonder dat verleden of toekomst roet in het eten gooien. Zelfvertrouwen, weten wat je wil en in het moment kunnen leven, bevorderen het ervaren en vinden van het geluksgevoel. Of, zoals ik dat voor mezelf zou omschrijven, een gevoel van innerlijke tevredenheid, liefde en kalmte. Wetende dat ik voor verbetering vatbaar ben, ben en voel ik me op dat moment gelukkig. En naar mate de verankering er is, het innerlijke zelfvertrouwen, dan kan het in de buitenwereld onrustig zijn, maar dat tast dan het fundament, waar een hoge mate van geluk aanwezig is, niet aan.

Middels meditatie versterk en voed ik de verankering in mezelf. Zo voel ik dat het fundament steeds meer solide wordt naarmate de jaren verstrijken. Het geluksgevoel wordt daardoor minder afhankelijk van mijn activiteiten in de buitenwereld.

 

Bron: artikel Ron van der Post

www.yogastudie.nl

 

 

 

 

13 voordelen van yoga die wetenschappelijk onderbouwd zijn

Yoga is afgeleid van het woord ‘yuji’, Sanskriet voor eenheid, en is een eeuwenoude oefening die je geest en lichaam samenbrengt (1). Het omvat ademhalingsoefeningen, meditatie en poses die je lichaam helpen ontspannen en stress te verminderen. Het beoefenen van yoga kan veel voordelen hebben voor zowel de mentale als fysieke gezondheid, alhoewel niet alle voordelen ondersteund worden door de wetenschap. Dit artikel kijkt naar de dertien wetenschappelijk onderbouwde voordelen van yoga.

1. Het kan stress verminderen
Yoga staat erom bekend dat het stress vermindert en helpt ontspannen. Meerdere onderzoeken hebben zelfs aangetoond dat het de afgifte van cortisol, het voornaamste stresshormoon, vermindert (23). Bij een onderzoek werd het krachtige effect van yoga in kaart gebracht door het volgen van 24 vrouwen die naar eigen zeggen emotioneel uit balans waren. Na een yoga programma van drie maanden hadden de vrouwen aanzienlijk lagere cortisolwaarden. Ze hadden ook minder last van stress, angst, moeheid en depressie (4). Een ander onderzoek onder 131 mensen zag gelijkende resultaten. Tien weken yoga hielp stress en angst verminderen. Het verbeterde ook de kwaliteit van het leven en de mentale gezondheid (5). Yoga alleen, of in combinatie met andere methodes om stress te verminderen, zoals meditatie, kan een krachtige manier zijn om stress buiten de deur te houden.

Kortom: Studies tonen aan dat yoga stress helpt te verminderen en zorgt voor een lagere productie van het stresshormoon cortisol.

2. Vermindert angstgevoelens
Veel mensen beginnen met het beoefenen van yoga om beter om te kunnen gaan met angstgevoelens. Er is aardig wat onderzoek gedaan naar het effect van yoga op angst. Bij een onderzoek volgden 34 vrouwen met angststoornissen twee maanden lang en twee keer per week yogalessen. Aan het einde van het onderzoek hadden degenen die yoga beoefenden aanzienlijk minder angstklachten dan de controlegroep (6). Een ander onderzoek volgde 64 vrouwen met het posttraumatische stresssyndroom (PTSS), dat wordt gekenmerkt door ernstige angstklachten door een traumatische gebeurtenis. Na tien weken hadden de vrouwen die yoga hadden beoefend minder symptomen van PTSS. 52 procent van de deelnemers voldeden zelfs helemaal niet meer aan de criteria voor PTSS (7). Het is niet helemaal duidelijk hoe yoga precies de symptomen van angst kan verminderen. Het benadrukt echter het belang van aanwezig te zijn in het moment en het ervaren van rust, waardoor angst verholpen kan worden.

Kortom: Verschillende studies tonen aan dat yoga kan zorgen voor minder symptomen van angst.

3. Kan ontstekingen remmen
Yoga kan dus goed zijn voor de mentale gezondheid, maar sommige onderzoekers stellen dat yoga ook voor minder ontstekingen kan zorgen. Een ontsteking is een normale immuunrespons, maar chronische ontstekingen kunnen bijdragen aan ontstekingsziektes, zoals hartziekte, diabetes en kanker (8). Een onderzoek uit 2015 verdeelde 218 deelnemers in twee groepen: een groep die yoga beoefende en een groep die dat niet deed. Beide groepen deden (licht) inspannende oefeningen om stress te veroorzaken. Aan het einde van het onderzoek hadden degenen die yoga beoefenden lagere ontstekingsmarkers dan degenen die dat niet deden (9). Een klein onderzoek uit 2014 toonde aan dat twaalf weken yoga de ontstekingsmarkers verminderde bij mensen die borstkanker hebben overleefd met aanhoudende vermoeidheid (10). Hoewel meer onderzoek is vereist om de gunstige effecten van yoga op ontstekingen te bevestigen, wijzen deze onderzoeken erop dat het kan helpen beschermen tegen ziektes veroorzaakt door chronische ontsteking.

Kortom: Sommige studies tonen aan dat yoga ontstekingsmarkers in het lichaam kan verminderen en ontstekingsziektes kan helpen voorkomen.

4. Kan de hartgezondheid verbeteren
Van het pompen van het bloed tot het bevoorraden van weefsels met belangrijke voedingsstoffen, het hart is een essentieel onderdeel van je algehele gezondheid. Onderzoeken tonen aan dat yoga de hartgezondheid kan verbeteren en verschillende risicofactoren voor hartziekte kan verminderen. Bij een onderzoek hadden deelnemers van veertig plus die vijf jaar yoga beoefenden een lagere bloeddruk en hartslag dan degenen die dat niet deden (11). Een hoge bloeddruk is een grote boosdoener van hartproblemen, zoals een hartaanval en beroerte. Het verlagen van je bloeddruk kan het risico op deze problemen helpen verminderen (12). Sommig onderzoek wijst ook uit dat yoga binnen een gezonde leefstijl de progressie van hartziekte kan vertragen. Bij een studie werden 113 patiënten met hartziekte gevolgd en werd gekeken naar de effecten van een leefstijlverandering. Deze verandering betekende een jaar yoga in combinatie met dieet veranderingen en stress management. Deelnemers hadden 23 procent lagere totaal cholesterowaarden en 26 procent minder ‘slecht’ LDL-cholesterol. De progressie van hartfalen stopte bij 47 procent van de patiënten (13). Het is onduidelijk hoe groot de rol is van yoga in verhouding tot andere factoren zoals dieet. Het kan wel stress beperken, een van de grote veroorzakers van hartziekte (14).

Kortom: Yoga alleen of in combinatie met een gezonde leefstijl kan de risicofactoren van hartziekte helpen verlagen.

5. Verbetert de levenskwaliteit
Yoga wordt steeds vaker ingezet als aanvullende therapie om de levenskwaliteit voor veel mensen te verbeteren. Bij een onderzoek gingen 135 senioren of zes maanden yoga beoefenen, of wandelen, of zij werden in een controlegroep ingedeeld. Het beoefenen van yoga verbeterde de levenskwaliteit aanzienlijk, net als het humeur en de vermoeidheid, vergeleken met de andere groepen (15). Andere studies keken naar hoe yoga de levenskwaliteit kan verbeteren en symptomen bij patiënten met kanker kan verminderen. Een studie volgde vrouwen met borstkanker die een chemotherapie ondergingen. Yoga verminderde de symptomen van chemotherapie, zoals misselijkheid en overgeven, en verbeterde ook de algehele levenskwaliteit (16). Een soortgelijke studie onderzocht hoe acht weken yoga vrouwen met borstkanker beïnvloedde. Aan het einde van het onderzoek hadden vrouwen minder pijn en waren minder vermoeid. Zij voelden zich levendiger en ervoeren acceptatie en ontspanning (17). Andere studies hebben ondervonden dat yoga de slaapkwaliteit, het spirituele welzijn en de sociale functie kan helpen verbeteren en symptomen van angst en depressie kan verminderen bij patiënten met kanker (1819).

Kortom: Sommige studies tonen aan dat yoga de levenskwaliteit kan verbeteren en als aanvullende therapie kan worden ingezet bij sommige aandoeningen.

6. Kan depressie weren
Sommige studies tonen aan dat yoga als antidepressivum kan werken en symptomen van depressie kan helpen verminderen. Dit kan komen doordat yoga de cortisolwaarden kan verminderen, een stresshormoon dat serotonine beïnvloedt, de neurotransmitter die vaak in verband wordt gebracht met depressie (20). Bij een studie deden deelnemers van een afkickprogramma voor alcohol aan Sudarshan Kriya, een specifieke vorm van yoga die zich focust op ritmisch ademhalen. Na twee weken hadden de deelnemers minder symptomen van depressie en lagere cortisolwaarden. Ook waren de ACTH-waarden lager, een hormoon verantwoordelijk voor de afgifte van cortisol (2). Andere studies hebben gelijkende resultaten, waarbij een verband wordt gezien tussen het beoefenen van yoga en minder symptomen van depressie (2122). Op basis van deze resultaten kan worden gesteld dat yoga depressie kan weren, alleen of in combinatie met reguliere behandelmethodes.

Kortom: Verschillende onderzoeken hebben uitgewezen dat yoga de symptomen van depressie kan weren door de productie van de stresshormonen in het lichaam te beïnvloeden.

7. Kan chronische pijn verminderen
Chronische pijn is een aanhoudend probleem waar miljoenen mensen last van hebben en wat allerlei verschillende oorzaken kan hebben, van verwondingen tot artritis. Bij een onderzoek kregen 42 mensen met het carpaal tunnelsyndroom een polsband of acht weken yoga. Aan het einde van het onderzoek bleek yoga effectiever in het verminderen van pijn en het verbeteren van de polskracht dan een polsband (23). Een ander onderzoek uit 2005 toonde aan dat yoga pijn kan verminderen en de fysieke functie kan verbeteren bij deelnemers met osteoartritis in de knieën (24). Hoewel meer onderzoek is vereist kan het dagelijks beoefenen van yoga gunstig zijn voor mensen met chronische pijn

Kortom: Yoga kan chronische pijn helpen verminderen bij aandoeningen zoals het carpaal tunnelsyndroom en osteoartritis.

8. Kan de slaapkwaliteit verbeteren
Een slechte slaapkwaliteit is onder andere in verband gebracht met obesitas, een hoge bloeddruk en depressie (252627). Studies tonen aan dat het dagelijks beoefenen van yoga de slaap bevordert. In een studie uit 2005 kregen 69 oudere patiënten of yoga, of een kruidenpreparaat of namen deel in een controlegroep. De yogagroep viel sneller in slaap, sliepen langer en voelden zich beter uitgerust in de ochtend dan de andere groepen (28). Een ander onderzoek keek naar de effecten van yoga op de slaapkwaliteit van patiënten met lymfoom. Hierbij werd gezien dat het zorgt voor minder slaapstoornissen, een betere slaapkwaliteit en -duur en minder behoefte aan slaapmedicatie (29). De manier waarop het werkt is niet duidelijk, maar yoga verhoogt de afgifte van melatonine, een hormoon dat het slaap- en waakritme reguleert (30). Yoga heeft ook een duidelijk effect op angst, depressie, chronische pijn en stress, allemaal veel voorkomende veroorzakers van slaapproblemen.

Kortom: Yoga kan de slaapkwaliteit verbeteren vanwege de effecten op de melatonineproductie en de impact op verschillende veroorzakers van slaapproblemen.

9. Verbetert de flexibiliteit en balans
Veel mensen doen aan yoga om leniger te worden en voor meer balans. Onderzoek heeft uitgewezen dat het je prestaties kan verbeteren door specifieke poses die een beroep doen op je flexibiliteit en balans. Een recente studie keek naar de impact van tien weken yoga op 26 mannelijke atleten. Het beoefenen van yoga zorgde voor meer flexibiliteit en balans, vergeleken met een controlegroep (31). Bij een ander onderzoek deden 66 oudere deelnemers of aan yoga of aan calisthenics, een manier van trainen met je lichaam. Na een jaar was de yogagroep tot bijna vier keer leniger dan de calisthenicsgroep (32). Een onderzoek in 2013 ondervond ook dat yoga de balans en mobiliteit van ouderen kan verbeteren (33). Het dagelijks beoefenen van 15-30 minuten yoga kan een groot verschil maken voor mensen die meer flexibiliteit en balans willen.

Kortom: Onderzoek wijst uit dat yoga voor meer balans en flexibiliteit kan zorgen.

10. Kan de ademhaling helpen verbeteren
Pranayama, ofwel yogisch ademhalen, is een oefening in yoga gericht op het controleren van de ademhaling door middel van ademhalingsoefeningen en technieken. De meeste vormen van yoga passen deze oefeningen toe en verschillende onderzoeken hebben ondervonden dat yoga de ademhaling kan verbeteren. Bij een onderzoek gingen 287 studenten vijftien weken naar yogales waar ze verschillende poses en ademhalingsoefeningen leerden. Aan het einde van het onderzoek was sprake van een aanzienlijke verhoging van de vitale capaciteit (34). De vitale capaciteit is een maatstaf van de maximale hoeveelheid lucht die uit de longen kan worden geperst. Dit is vooral belangrijk voor mensen met longziekte, hartproblemen en astma. Een andere studie in 2009 toonde aan dat yogisch ademhalen de symptomen en longfunctie verbeterde bij patiënten met een milde of matige vorm van astma (35). Een betere ademhaling kan je uithoudingsvermogen en prestaties verbeteren, en je longen en hart gezond houden.

Kortom: Bij yoga worden veel verschillende ademhalingsoefeningen gebruikt die je ademhaling en longfunctie kunnen verbeteren.

11. Kan migraine verlichten
Migraine is een ernstige en terugkerende vorm van hoofdpijn waar jaarlijks ongeveer één op de zeven Amerikanen last van heeft (36). Migraines worden volgens de reguliere geneeskunde behandeld met medicatie om de symptomen te verlichten. Er is echter steeds meer bewijs dat yoga een goede aanvullende therapie kan zijn om het aantal migraineaanvallen te helpen verminderen. Een onderzoek uit 2007 verdeelde 72 migrainepatiënten in een yoga- of zelfzorggroep gedurende drie maanden. Het beoefenen van yoga leidde tot minder intense hoofdpijn en aanvallen vergeleken met de zelfzorggroep (37). Een andere studie behandelde zestig migrainepatiënten volgens de reguliere behandelmethode met of zonder yoga. Het doen aan yoga resulteerde in een grotere daling van het aantal aanvallen en de intensiteit dan alleen een conventionele behandeling (38). Onderzoekers stellen dat yoga de nervus vagus stimuleert, die op effectieve wijze migraine kan verlichten (39).

Kortom: Studies tonen aan dat yoga de nervus vagus kan stimuleren en de intensiteit en het aantal aanvallen kan verminderen, alleen of in combinatie met een reguliere behandeling.

12. Bevordert goede eetgewoonten
Mindful eten, ook bekend als intuïtief eten, is een concept dat aandachtig eten stimuleert. Het gaat erom dat je aandacht geeft aan de smaak, geur en structuur van je eten en aan gedachten, en gevoelens of sensaties opmerkt terwijl je eet. Deze oefening kan gezonde eetgewoonten stimuleren die de bloedsuikerspiegel stabiel houden, gewichtsverlies bevorderen en eetstoornissen behandelen (404142). Omdat yoga de nadruk legt op mindfulness tonen sommige studies aan dat het kan worden ingezet om gezonde eetgewoonten te stimuleren. Een studie nam yoga op in een poliklinisch behandelprogramma voor eetstoornissen met 54 patiënten. Het ondervond dat yoga de symptomen van eetstoornissen of voedselgerelateerde problemen verminderde (43). Een ander klein onderzoek keek naar hoe yoga de effecten van binge eten beïnvloedde, een aandoening gekenmerkt door dwangmatig overeten en een gevoel van controleverlies. Yoga kan zorgen voor een daling van het aantal eetaanvallen, een verhoging van de fysieke activiteit en een kleine daling in het gewicht (44). Voor zowel mensen met als zonder een eetstoornis kan het oefenen van mindfulness door middel van yoga gezonde eetgewoonten tot stand helpen komen.

Kortom: Yoga stimuleert mindfulness, wat ingezet kan worden om mindful te eten en gezonde eetgewoonten te stimuleren.

13. Het kan je sterker maken
Behalve dat je er flexibeler van kan worden kan yoga je ook sterker maken. Er zijn zelfs bepaalde poses in yoga die zijn bedoeld om je sterker te maken en spieren op te bouwen. Bij een onderzoek deden 79 volwassenen gedurende 24 weken zes keer per week de zonnegroet, een serie fundamentele poses die vaak wordt gebruikt als warming up. Er was sprake van meer kracht in het bovenlichaam, een beter uithoudingsvermogen en meer gewichtsverlies. Vrouwen hadden ook een lager lichaamsvetpercentage (45). Een onderzoek uit 2015 had gelijke bevindingen en toonde aan dat twaalf weken yoga zorgt voor een beter uithoudingsvermogen, meer kracht en flexibiliteit bij 173 deelnemers (46). Op basis van deze bevindingen kan worden gesteld dat yoga een effectieve oefening is voor je uithoudingsvermogen en lichaamskracht, vooral in combinatie met gewone oefeningen.

Kortom: Sommige studies tonen aan dat yoga je sterker en flexibeler maakt en je uithoudingsvermogen verbetert.

Tot slot
Meerdere studies hebben de vele voordelen van yoga bevestigd. Het beoefenen van yoga kan goed zijn voor je gezondheid, het kan je sterker en flexibeler maken en kan symptomen van stress, depressie en angst verminderen. Als je de tijd kunt vinden om een aantal keren per week yoga te beoefenen kan dat genoeg zijn om een merkbaar verschil te maken voor je gezondheid (met toestemming vertaald).

Bron: aHealthylife.nl

Yoga: Het concept van voeding en vasten in yoga

Bij het concept van voeding in yoga gaat het niet om de kwantiteit maar om de kwaliteit van het voedsel, omdat voedsel de belangrijkste bron is van onze energie, die evenwicht brengt tussen lichaam en geest. Alles wat we te veel of te weinig aan het lichaam toedienen dan vereist is, creëert onevenwichtigheid. Dat is de reden waarom in yoga het voedsel wordt ingedeeld in drie groepen:

  1. Rájasik voedsel:

Dit omvat voedingsmiddelen die zowel het lichaam als de geest overstimuleren; ze veroorzaken zowel lichamelijke als geestelijke stress en stimuleren nerveuze neigingen. Deze voedingsmiddelen zorgen voor een onrustige toestand en verstoren het evenwicht van de geest. Vlees, vis, eieren, koffie, cacao, pepers, sterk gekruid voedsel, bittere, zure, zoute en wrange voedingsmiddelen, witte suiker, radijs en gefrituurde gerechten zijn allemaal rájasik voedsel.

  1. Támsik voedsel:

Dit voedsel moet worden vermeden in het yoga-dieet, daar zij gevoelens van loomheid en lethargie kunnen veroorzaken; deze maken iemand traag en lui. Ze genereren opwindende en onreine gedachten. Hiertoe behoren: rundvlees, varkensvlees, alcohol en drugs, alle stimulerende middelen, knoflook en uien, oude, verrot en onrein voedsel, halfgekookt en twee keer gekookt voedsel, champignons, enz.

  1. Sátvik voedsel:

Voedingsmiddelen die natuurlijk zijn, niet erg pittig, zuur of heet, worden beschouwd als sátvik. Deze voedingsmiddelen kalmeren de geest en verscherpen het intellect. Ze zijn puur, heilzaam en van nature lekker. Een sátvik dieet is gemakkelijk te verteren en zorgt voor energie, vitaliteit en kracht. Hiertoe behoren:
– Zuivelproducten: melk, kaas, yoghurt, boter.
– Granen: maïs, gerst, tarwe, zilvervliesrijst, havermout, gierst.
– Fruit: appels, bananen, manja’s, citroenen, sinaasappelen, papaja, bessen, meloenen, druiven, perziken, tomaten, dadels, vijgen, rozijnen, etc.
– Groenten: alle bladgroenten, kool, pompoen, bloemkool, wortelen, zoete aardappelen, aardappelen, enz.
– Andere: amandelen, pinda’s, kokos, gedroogde gember, suikerriet, melasse, honing, etc.

Concept van het vasten
In het dagelijkse leven is het goed om eens in de 15 dagen te vasten. Men kan fruit, groenten, sap en water gebruiken en geen thee, koffie en andere stimulerende voedingsmiddelen. Het doel van het vasten is het verkrijgen van een goede gezondheid en het reinigen van het lichaam door het verwijderen van toxinen (giftige stoffen). Het is een goede gelegenheid om de processen in het lichaam tot rust te laten komen. Aan eten denken tijdens het vasten zal niet leiden tot het gewenste resultaat. Vasten moet vrijwillig zijn, zodat u ervan kunt genieten.

Bron: Suchint Kaur Sodhi,(yogaleraar ICC)

De Verschillende Vormen van Yoga

Yoga heeft voor verschillende mensen een ander betekenis. Dit komt omdat er verschillende vormen van Yoga zijn. Hier zie je verschillende vormen met een korte uitleg wat ze inhouden.

Hatha Yoga

In het Sanskriet, betekent HA, zon en THA, maan. Hatha yoga wordt vandaag de dag wereldwijd beoefend door hen die verlangen naar gezondheid, vitaliteit en energie. Daarnaast draagt hatha yoga bij aan een heldere geest en concentratie.

Er is een kleine groep yogi’s die hatha yoga beoefenen als de belangrijkste methode om spirituele realisatie te verwerven. Hun heldere geest en pure, gezonde lichamen helpen hun om beter te mediteren.

 

Kundalini Yoga

Kundalini betekent letterlijk “opgerold” en wordt metaforisch gerepresenteerd door een opgerolde slang onderaan de wervelkolom. Deze vorm van yoga is relatief nieuw in het Westen. Het opent het hart, bouwt kracht op en bevrijdt de energie die onderaan de wervelkolom opgeslagen is. Kundalini is een van de meer spirituele vormen van yoga. Kundalini focust op ademhaling en beweging. Het daagt de beoefenaar zowel mentaal als fysiek uit. Het wordt ook de yoga van het bewust zijn genoemd.

Kundalini is een van de oudste vormen van yoga. Het wordt al sinds de tijd van de Upanishads in India befoefend. Yogi Bhajan, die op 16 jarige leeftijd meester was van Kundalini yoga, introduceerde deze vorm in 1969 in het Westen. Aanvankelijk werd het nooit in het openbaar onderwezen, totdat Bhajan de heimelijkheid in twijfel trok en Kundalini openlijk aan het publiek onderwees.

 

Bhakti Yoga

Bhakti yoga, oftewel devotionele yoga, is een van de meest natuurlijke paden voor hen die voornamelijk op zoek zijn naar emotionele vervulling en welzijn.

De “bhakta”, toegewijde, beoefend meditatie door de goddelijke aanwezigheid te visualiseren en te voelen. De bhakta put uit de liefde, adoratie en deelt zijn diepste gedachten en zorgen met Bhagvan totdat het er een continue stroom van bewustzijn is tussen de toegewijde en zijn of haar geliefde God(in).

Deze continue stroom brengt een super bewuste toestand met zich mee, welke bhava wordt genoemd.

 

Karma Yoga

Karma betekent “handelen.” Karma refereert naar het universele principe van oorzaak en gevolg.

Voor ieder gevolg is er een oorzaak, en de toegewijde realiseert, dat hij in zijn huidige toestand, hij de gevolgen ervaart, die toegeschreven kunnen worden aan oorzaken, die tot uiting zijn gebracht.

Hij ziet in, dat voor een betere en meer vervullend leven, hij zijn gedachten en gevoelens moet veranderen. Hij uit zich door zijn handelingen op zo’n manier, dat nieuwe oorzaken de plaats innemen van oude gewoontes en houdingen. Hierdoor is hij verzekerd van betere effecten, die hem en zijn naasten in het leven overkomen.

 

Jñana Yoga

Jñana betekent wijsheid of kennis. Jñana yoga is dus het pad van wijsheid en jnana meditatie heeft vele gezichten.

Het belangrijkste doel van jnana meditatie is de geest en de emotie terug te trekken van een kortzichtig beeld op het leven en te leven met de realiteit.

 

Rája Yoga

Rája betekent koninklijk. Raja yoga meditatie is in het algemeen gebaseerd op het sturen van de levensenergie om de geest en emoties in balans te brengen. Dit wordt gedaan om er voor te zorgen dat de aandacht makkelijk gefocust kan worden op het onderwerp van de meditatie, of Bhagvan zelf.

 

Mantra Yoga

Mantras zijn woorden, zinnen of klanken die aandachtig gerectiteerd worden. Bij mantra mediatie, wordt er gereciteerd, totdat de geest en emoties overstegen zijn en het superbewustzijn geopenbaard en ervaren wordt.

Aangezien de geest makkelijk dwaalt, is het ritme van de mantra een hulpmiddel om de geest eenvoudig terug te brengen naar het onderwerp van meditatie.

 

Tantra Yoga

Het woord tantra betekent letterlijk “uitbreiding.” Een tantra yogi focust zich op het uitbreiden van alle niveaus van zijn of haar bewustzijn, todat hij of zij de Ultieme Realiteit realiseert. Tantra focust zich op het dynamische aspect van de goddelijkheid, “Shakti” genaamd.

De tantrische toegewijde streeft er naar om een te worden met de spirituele dynamische energie, om persoonlijke beperkingen en onderbewuste blokkades te transformeren.

Ware tantra yoga is een puur pad, maar het wordt misbruikt door sommige zogenaamde volgelingen. Het doel van tantra yoga is de mannelijke en vrouwelijke aspecten van een persoon te doen ontwaken om zo spiritueel te ontwaken en te realiseren dat het hele universum een expressie is van de Kosmische Moeder.

 

Kriyá Yoga

Het woord kriyá betekent “intern handelen.” Wanneer je intern handelt, zijn lichaam en geest niet betrokken, omdat zowel de lichaam en de geest extern zijn.

Het ene moment gaan je gedachten in een bepaalde richting. Het volgende moment gebeurt er iets dat je raakt en gaan je gedachten in een andere richting. Op dezelfde manier, is de toestant van je lichaam veranderlijk en onderhevig aan externe factoren. Het ene moment voelt het lichaam zich lekker en zijn de oefeningen makkelijk, het volgende moment is het lichaam niet lekker en lopen de oefeningen voor geen meter. Je emoties zijn absoluut niet betrouwbaar. Van moment tot moment zijn ze anders.

De beoefenaar van kriyá yoga is intern onbeweeglijk, ongeroerd door externe omstandigheden.


Bron: http://www.sanatandharm.net/

 

Mudra’s – Yoga met je handen

Er is veel meer aan yoga dan op het eerste gezicht lijkt. Hoewel yoga voor veel mensen geassocieerd wordt met asana’s en ademhalingsoefeningen, is er een minder bekende, meer subtiele en onafhankelijke tak van yoga: Yoga Tatva Mudra Vigyan of de wetenschap van yogamudra’s.

Betekenis van yogamudra’s

Geheel verschillend en gebaseerd op het principe van Ayurveda, worden yogamudra’s als een helende vorm gezien. Het Sanskrietwoord mudra wordt vertaald als “gebaar”. Een mudra kan het hele lichaam omvatten of kan een eenvoudige handpositie zijn. Mudras gebruikt in combinatie met yoga ademhalingsoefeningen verlevendigen de stroom van prana in het lichaam, waardoor verschillende delen van het lichaam worden geactiveerd.

Hoe werken yogamudra’s?

Volgens de Ayurveda worden ziekten veroorzaakt door een onevenwichtigheid in het lichaam. Deze onevenwichtigheid is het gevolg van een gebrek of overmaat aan een van de vijf elementen in de natuur (lucht, vuur, water, aarde, ether).

Onze vijf vingers hebben de kenmerken van deze vijf elementen en elk van de elementen dient een specifieke en belangrijke functie binnen het lichaam. De vingers zijn in wezen elektrische circuits. Het gebruik van mudra’s past de stroom van energie aan, wat de balans van de elementen beïnvloedt en genezing vergemakkelijkt.

Mudras creëren een subtiel verband met de instinctieve patronen in de hersenen en beïnvloeden de onbewuste reflexen in deze gebieden. De interne energie wordt gebalanceerd en omgeleid, wat de verandering in de sensorische organen, klieren, aders en pezen beïnvloedt.

Op 10 november 2018 verzorgt Sobha Bagrecha  een Mudra workshop. De workshop is open voor een ieder ouder dan 16 jaar. Er is geen voorkennis nodig over Mudra’s en Art of Living. De workshop vind plaats in het Art of Living Centrum aan de J.A. Pengelstraat 158. Inloop is vanaf 18:00u en het programma start om 18:30. De bijdrage voor deze workshop is Srd 125 per persoon. Voor meer informatie over de Mudra Workshop kunt u contact met ons maken op de volgende nummers: 8649409 / 8754610 / 8660955

Bron: The Art Of Living Suriname

 

Yoga: Reinigingsoefeningen

Er zijn een aantal reinigingsprocessen van Yoga, de wetenschap van discipline. Een van de reinigingsoefeningen is de “Netí” (reiniging van de neusingang) die bestaat uit 2 typen nl.: Jala (water) en Sútra (koord) Netí.

Deze 2 typen kunnen het best in Kágásana (kraaihouding) worden beoefend (zie illustratie).

 

Sútra Netí

 

Jala Netí

 

Kágásana

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gezondheidsvoordelen van de Netí:

  • Uitstekend voor chronische hoofdpijn, slapeloosheid en sufheid;
  • Voorkomt en beheerst haaruitval en vroegtijdige vergrijzing;
  • Verbetert onthoudingsvermogen, gezichtsveld en het uiterlijk van het gezicht;
  • Sútra netí stimuleert de zenuwen en verbetert de oogfunctie, traankanalen en reukzintuigen;
  • Het verwijdert overtollig slijm, het doorspoelt de klieren en verbetert de bloedcirculatie;
  • Sútra netí verwijdert opgedroogd slijm en vervolgens Jala netí uitvoeren spoelt de gelaatskanalen;
  • Een regelmatige beoefening van Netí onderhoudt gezonde afscheiding en functionering van het hele oor, de hele keel en neus;
  • Het is gunstig in gevallen van angst, depressie, migraine en sinusitis;
  • Het verbetert de ademhalingsfuncties.

 

Voorzorgsmaatregelen voor Netí:

  1. 1) Het moet in eerste instantie slechts onder begeleiding van een gekwalificeerde yogaleraar worden beoefend;
  2. 2) Personen met eventuele gezondheidsproblemen moeten de yogaleraar hieromtrent raadplegen.

Bron: Health & Harmony Newsletter (Embassy of India, Paramaribo)

21 juni: Internationale Dag van Yoga

21 juni werd op 11 december 2014 uitgeroepen tot de Internationale Dag van Yoga door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Dit gebeurde na de oproep van de Indiase premier, Narendra Modi tijdens zijn toespraak tot de Algemene Vergadering van de VN op 27 september 2014, waarin hij verklaarde:

“Yoga is een onschatbare gave van Indias oude traditie. Het belichaamt eenheid van lichaam en geest, denken en handelen, terughoudendheid en vervulling, harmonie tussen mens en natuur, een holistische benadering van gezondheid en welzijn. Het gaat niet over de oefening, maar om het gevoel van eenheid met jezelf, de wereld en de natuur te ontdekken”.

Waarom 21 juni?
Dhr. Modi heeft 21 juni voorgesteld, omdat deze dag de “Summer Solstice“, de langste dag van het jaar in het noordelijk halfrond is en een speciale betekenis heeft in vele delen van de wereld. Vanuit het perspectief van yoga markeert deze dag de overgang naar Dakshiṇáyana (de zon gaat in zuidelijke richting). De eerste volle maan na Summer Solstice is bekend als Guru Púrṇimá.

Volgens Sadguru Jaggi Vasudev vond de eerste overdracht van yoga door Shiva (de eerste Guru) op deze dag plaats. Dakshiṇáyana wordt ook beschouwd als een moment van natuurlijke ondersteuning aan degenen die spiritualiteit nastreven.

“Basic Principles & Physiology on Shatkarma’s”

Reinigen wij het lichaam zoals het gereinigd dient te worden? Tijdens een lezing van het Indian Cultural Centre in 2014 heeft de Yogaguru gesproken over de reinigingsprocessen die belangrijk zijn voor het menselijk lichaam. Om te beginnen kan het woord “Shatkarma’s” onderverdeeld worden in Shat (=zes) en Karma’s of Kriyá’s (=technieken). Shatkarma’s houden dus in het schoonhouden van het lichaam van binnen en buiten, aan de hand van de 6 technieken volgens de leer van de Hatha Yoga.

De Shatkarma’s zijn als volgt:
1) Dhautí – het reinigen van het bovenste gedeelte van het spijsverteringskanaal vaak door het gedeeltelijk inslikken van een lange reep stof van katoen en deze dan weer te verwijderen
2) Netí – het reinigen van de neus
3) Basti – dikke darmreiniging d.m.v. van een klysma (=darmspoeling)
4) Naulí – stimulering van de dunne darm door de buikwand van binnenuit te masseren
5) Trátaka – oogreiniging, door een vaste blik te richten op een kaarsvlamof op een punt
6) Kapálabhátí – het schoonmaken van de longen en bronchiën door ritmisch krachtig uit te ademen.

Elk van de bovengenoemde Shatkarma’s wordt weer onderverdeeld in verschillende manieren om de constante natuurlijke verwerking van afvalmateriaal door ons lichaam te ondersteunen. We denken bv. aan de natuurlijke reinigingsprocessen van het lichaam z.a.: de longen, nieren, zweetklieren en darmen. Elke techniek dient op een daarvoor omschreven nauwkeurige en volledige wijze te worden uitgevoerd.

Alleen op die manier kan het lichaam fysiek en mentaal voordeel hebben aan de Shatkarma’s en kunnen bepaalde ziekten voorkomen en verlicht worden.

Kortom zijn deze 6 reinigingsprocessen uitstekend voor de zuivering van het menselijk lichaam om zodoende in goede gezondheid te blijven. Ze verwijderen de opgehoopte gifstoffen uit het lichaam en zorgen voor een helder denken door een verlicht, grenzeloos geopend lichaam en een verlichte, grenzeloos geopende geest en ziel.

 

Basic principles and physiology of Yogásan’s

In 2014 hield Dr. Dineshkumar, Yogaleraar bij het Indian Cultural Centre Sharma, een lezing over de basisprincipes en fysiologie van yogásan’s (yogalichaamshoudingen).
In zijn inleiding gaf hij aan wat ásan’s zijn en wat de werking daarvan is op de diverse systemen in ons lichaam. Sinds 1926 zijn er diverse studies gedaan op yogásan’s in India en in de rest van de wereld zowel op individuele als groepsásan’s.
Er zijn 84 klassieke ásan’s in staande, zittende, balancerende en vooroveren achteroverbuigende houdingen.

De ásan’s zijn afgeleid vanuit edele klassen van mensen, dieren, objecten uit de natuur, en andere objecten; ze zijn ook als zodanig aangeduid (zie plaatje). Enkele voorbeelden: camel(kameel)pose, cat(kat)pose, fish(vis)pose, cakra(wiel)ásan, hal(ploeg)ásan. Mahárishi Patanjali zegt over ásan’s het volgende: “Sthir Sukham Ásanam”: stabiele comfortabele lichaamshoudingen, die je moeiteloos en met je aandacht erbij moet doen, dus zonder dualiteit tussen lichaam en geest. Je ervaart een staat van welbevinden (sukh).

Het effect van ásan’s op de diverse systemen in ons lichaam:
1. Spijsverteringsstelsel:
– buikorganen worden gemasseerd
– de buikspieren worden sterk en elastisch
– de spijsvertering verbetert
2. Bloedsomloopsstelsel
– hartspieren worden versterkt
– de bloedsomloop verbetert; voor komt spataders
– de verhoogde spanning op bloedvaten wordt verlaagd
– de bloeddruk wordt verlaagd
– het bloed wordt naar diepere weefsels gebracht
3. Ademhalingsstelsel
– de spieren van de ribbenkast worden sterker
– de borstkas wordt ruimer, waardoor de longen meer ruimte hebben
– de capaciteit van de ademhaling wordt verbeterd
4. Zenuwstelsel
– bloedtoevoer naar de hersenen wordt verbeterd
– zenuwvezels worden gestrekt; hun functioneren verbetert
– controle over alle activiteiten wordt verkregen
– tonus van de nervus vagus (10de hersenzenuw), die op diverse systemen in het lichaam werkt, wordt gereguleerd
– je hebt controle op emoties
5. Endocrien stelsel
– klieren worden gestimuleerd voor beter functioneren
– heeft invloed op het overall functioneren van hormonen