Bekeerling is extra gevoelig voor jihad
Naar verhouding gingen Nederlandse bekeerlingen vaker op jihad dan moslims die een islamitische opvoeding kregen. Wat leert ons dat?
Onder de Nederlandse jihadgangers die de afgelopen jaren naar Syrië en Irak vertrokken zijn bekeerlingen oververtegenwoordigd. Zij gingen eerder op jihad dan moslims die het islamitische geloof van huis uit hebben meegekregen. Dat berekende onderzoeker Reinier Bergema van The Hague Center for Strategic Studies.
Van de Nederlandse jihadgangers is 14 procent bekeerling. Dat is zeven keer zo veel als het aandeel van bekeerlingen onder moslims in Nederland. Naar schatting zijn dat er 17.000 op in totaal 914.000 moslims – nog geen 2 procent, volgens de berekening van Bergema. Hij houdt een databank bij van Nederlandse jihadgangers die tot juni 2017 naar Syrië en Irak vertrokken. Van 206 van de 280 jihadisten heeft hij gegevens.
De hang van bekeerlingen naar extremisme tekent zich niet alleen in Nederland af. Ook in sommige andere landen lijkt het aantal bekeerlingen verhoudingsgewijs hoog te liggen. Maar harde cijfers daarover ontbreken nog, zegt Bergema. “Als we vat willen krijgen op de factoren die mensen hebben doen besluiten om zich bij de jihadgangers aan te sluiten, is meer onderzoek nodig.”
Dat het jihadistisch salafisme, zoals de ideologie van IS te boek staat, populair is bij mensen die zich later tot de islam hebben bekeerd, is geen nieuw gegeven. ‘Convertitis’, heet het fenomeen in het Engelse taalgebied, vrij vertaald als ‘bekeerzucht’. De Britse ex-radicale moslim Ed Husain beschreef het tien jaar geleden al eens als een tendens bij terreurbeweging Al-Qaida, waar IS uit voorkomt.
Orthodoxie
Hoogleraar en godsdienstpsychologie Joke van Saane van de Vrije Universiteit is dan ook allesbehalve verbaasd, zegt ze. “Van bekeerlingen is bekend dat ze al gauw uitkomen bij orthodoxie. Zeker als het gaat om jonge mensen.
“Ze hebben vaak een crisis in hun leven ervaren: in de familie, op romantisch gebied, problemen met hun werk of inkomen, of ze zijn getroffen door een ziekte. Dan zoeken ze iets wat hun leven weer zin geeft, of wat de narigheid kan relativeren.”
Van Saane heeft de indruk dat er onder academici betrekkelijk weinig aandacht is voor de religieuze ideologie van jihadgangers. “Er is daarentegen wel veel aandacht voor hun gewelddadige neigingen, en voor alle mogelijke sociologische verklaringen daarvoor. Deze nieuwe cijfers tonen weer aan dat juist ook de godsdienstige motieven van groot belang zijn om te onderzoeken.”
Lagere middenklasse
Onder de bekeerlingen in de Nederlandse jihadistisch-salafistische beweging komen soortgelijke levensverhalen veel voor. Zo liep Jordi de J. uit Schipluiden als tiener van huis weg, en verloor hij op 12-jarige leeftijd een van zijn vrienden. Hij vertrok in 2013 naar Syrië, maar keerde al gauw terug. Uit een studie van terrorismeonderzoeker Marion van San van de Erasmus Universiteit blijkt dat zijn verhaal niet op zichzelf staat. Ze vergeleek de levensverhalen van zeventien Belgische en Nederlandse jihadgangers. Daarvoor sprak ze met hen zelf of met hun ouders. Allemaal waren ze onder de dertig, en komen ze uit de lagere middenklasse of lager, schrijft Van San. ‘Veel van hen, vooral de meisjes, hadden een problematische jeugd en tienertijd. Ze dragen hetzelfde thema mee in hun levens: bijna allemaal zijn ze op jonge leeftijd verlaten door hun vaders. De meeste van hen gebruikten alcohol en drugs als tieners, kwamen veel in nachtclubs, en sommigen waren betrokken bij prostitutie of kleine criminaliteit. Hun bekering was vaak een manier om aan hun vorige levensstijl te ontsnappen.’
De bekering van de Nederlandse ex-radicale moslim Dennis Honing begon in de jeugdgevangenis. Hij stapte net op tijd uit zijn jihadistisch-salafistische vriendengroep, vlak voordat ze plannen gingen maken om naar Syrië of Irak te gaan. Over zijn bekering, radicalisering en zijn uiteindelijke deradicalisering schreef hij met journaliste Nikki Sterkenburg het boek ‘Ongeloofwaardig’. Hij legt uit hoe de islam hem trok. “Als jongen alleen op straat moet je het alleen uitzoeken. Zij zijn een groep met elkaar.”
Daar tekent zich de aantrekkingskracht af van de orthodoxie op bekeerlingen, zegt hoogleraar Joke van Saane. “De orthodoxie is socialer dan vrijzinnige vormen van religie. Daar tref je meer individuen aan die op zoek zijn naar een hoogst persoonlijke vorm van zingeving. De orthodoxie heeft een gesloten karakter. En juist dat is voor bekeerlingen iets heel positiefs. Word je deel van die groep, dan weet je je geborgen. Als nieuwe gelovige sta je bovendien vaak ook nog op een voetstuk, wat een enorme boost geeft aan je zelfvertrouwen.”
Heel nieuw leven
Daarnaast biedt orthodoxie ook meer kaders, zegt ze. “Je krijgt er een heel nieuw leven van. En alles wordt ineens duidelijk. Definitie van orthodoxie is dat religie consequenties heeft voor je hele leven. Hoe je eet, hoe je je vrije tijd doorbrengt, hoe je je geld besteedt, hoe je je kleedt. Daar hoef je allemaal niet meer over te tobben als je een orthodoxe gelovige wordt: dan weet je zeker dat je het goed doet. De vrijzinnige religieuze stromingen maken niet zo’n duidelijk onderscheid tussen goed en kwaad, waar bekeerlingen naar op zoek zijn.”
Die rigiditeit dreef Dennis Honing ook weer weg van het radicalisme, zegt hij: “Het verlangt ook van je dat je een beetje ongevoelig bent voor consequenties die jouw geloofsovertuiging voor anderen heeft.”
De cijfers van Bergema tonen ook de oververtegenwoordiging aan van Marokkaans-Nederlandse jihadgangers. Van de jihadisten in zijn database heeft 45 procent een Marokkaanse achtergrond, en 10 procent een Turkse. Volgens Honing is het salafisme onder Marokkaanse Nederlanders ‘in de mode’. “Dus als zoekende bekeerling kom je dat al gauw tegen. En een bekeerling heeft geen ouders die hen kunnen afremmen, zoals de Turkse moslims dat bijvoorbeeld wel hebben.”
Honing: “Zij krijgen een geseculariseerde islam mee van hun ouders. Ik zag als zoekende bekeerling dat heel veel islamitische groepen etnisch bepaald zijn. Dus zocht ik naar een neutrale, betrouwbare islam.
“Het salafisme bleef over, dat is niet etnisch bepaald, en gaat juist tekeer tegen nationalisme. Voor mij als Nederlander was dat aantrekkelijk. Ik denk dat ook ons calvinistische gedrag kan meespelen. We drukken hier als voetganger een knopje in met onze vinger en gaan dan echt wachten tot het groen wordt. Die volksaard sluit naadloos aan op de beginselen van het salafisme. En het jihadisme kan dan een volgende versnelling worden.”
Bron: TROUW