Bes is foeilelijk, maar beschermt tegen kiespijn en slangen

Rond 300 na Christus brak het christendom definitief door en sneuvelden talloze bijzondere goden. Ter gelegenheid van De Week van de Klassieken, die ditmaal religie als thema heeft, belicht Trouw enkele van de verliezers.

Amulet van Bes in het Allard Pierson Museum 

Wie: Bes
Wanneer: 1e eeuw na Chr.
Waar: Noord-Egypte
Waarvoor: vruchtbaarheid en bescherming tegen onheil

Mooi is-ie bepaald niet. Nee, eigenlijk is Bes ongelofelijk lelijk. Ook op deze loden amulet, een talisman die bescherming moest bieden tegen allerlei onheil en al jaren in een depot van het Allard Pierson ligt. Een vette dwerg met een grote leeuwenkop zonder dat daar in iets van de trots die de koning der dieren kenmerkt, in te ontdekken valt. Vaak een dikke buik, gebogen worstenbenen en zo te zien een pesthumeur.

Van een keurig gekapte man met verzorgde nagels slaat een slang niet op de vlucht.

Archeologen weten maar weinig van hem. Hij is afkomstig uit Egypte, komt al voor rond 3000 voor Christus, maar wordt pas zo’n 1500 jaar later echt populair. Aanvankelijk is hij vooral een vruchtbaarheidsgod. In het Allard Pierson is een beeld van Bes met een – in kunsttaal – ongelofelijk grote fallus. Bij vruchtbaarheid mag je blijkbaar overdrijven.

Angst aanjagen

Bes beschermde tegen een hoop dingen: kiespijn, slangen en bij vrouwen die aan het bevallen waren zorgde hij ervoor dat boze geesten buiten de deur bleven. Kijk nu nog maar eens naar dat lelijke uiterlijk en je begrijpt dat Bes vooral schrik moest aanjagen. Van een keurig gekapte man met verzorgde nagels slaat een slang niet op de vlucht.

Dit soort amuletten lag op een strategische plek in huis en dit exemplaar werd waarschijnlijk ooit gevonden in Noord-Egypte. Er moeten in de oudheid tienduizenden van dit soort Bes-amuletten in omloop zijn geweest. Het was massaproductie. Een malletje en vervolgens werd er dan lood ingegoten.

Broekzakgod

Net als Isis, Osiris en Serapis maakte Bes de overstap naar de Griekse en later ook naar de Romeinse wereld. Geen prestigieuze god met eigen tempels, maar een van het dagelijks gebruik die in allerlei omstandigheden van pas kwam. Een god voor in de broekzak.

Blijft over de vraag wie er staat afgebeeld op de andere kant van het amulet. Een dik uitgevallen Bes of toch misschien zijn eega Beset. Haar naam duikt op in Griekse en Romeinse bronnen. Over hun huwelijk weten we net zo weinig als over Bes zelf. Toch moet het niet slecht geweest : samen beschermden ze echtparen tegen ellende.

Als een god zijn werk niet meer doet, laat de mens hem vallen.

Uiteindelijk hielden Bes en Beset het ruim 3000 jaar vol. Maar als een god zijn werk niet meer doet, laat de mens hem vallen. Ook Bes en Beset kwamen na de opkomst van het christendom op het godenkerkhof terecht. In elkaar verstrengeld zijn ze nu even te zien in de vitrine van de archeohotspot van het Allard Pierson Museum.

Bron: https://www.trouw.nl/religie-en-filosofie/bes-is-foeilelijk-maar-beschermt-tegen-kiespijn-en-slangen~a80cf1fa/