De macht die godsdiensten uitoefenen is op den duur dodelijk
Oudemensenpraat: ik betrap me er af en toe op. Vooral bij korte gesprekken met mensen die ik lang niet heb gezien. Ik herinner me hoe de wereld was toen ik hem/haar voor het laatst zag en word me bewust van het tempo waarin alles om ons heen is veranderd.
Dat gevoel heeft psycholoog Douwe Draaisma mooi beschreven in ‘Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt’. Hoewel dat altijd opgaat zowel in kalme als in woelige tijden, zijn er toch duidelijk perioden aan te wijzen waarin schoksgewijs het aanzien van de wereld verandert en je als het ware staat te wankelen op je benen door de snelheid ervan.
Zo’n periode maakten mijn grootouders mee rond 1900, in de jaren tot de Eerste Wereldoorlog, prachtig beschreven door de historicus Philipp Blom in ‘De duizelingwekkende jaren’. Technische ontwikkelingen beïnvloedden het dagelijkse leven en de mobiliteit, de gevolgen van de Industriële Revolutie dreven tallozen van het platteland naar almaar uitdijende steden, en door de rivaliteit van supermachten ontstond een nieuwe, explosieve wereldorde.
Belangrijke thema’s waren: terrorisme, globalisering, consumentisme en immigratie(!). Ook ‘Op het breukvlak van twee eeuwen’ – het grote, postuum verschenen werk van Jan Romein – behandelt die kentering.
In een oude favoriet van me, ‘Medieval technology and social change’, wordt uitgelegd hoe in de Middeleeuwen bepaalde wijzigingen in oorlogvoering (de uitvinding van de stijgbeugel) en in landbouwmethoden (systeem van ploegen en wisselbouw) snelle veranderingen en verschuivingen in de samenleving veroorzaakten.
Schokgolf
Toen we in het jaar 2000 met z’n allen angstig wachtten op de millenniumbug die een chaos zou veroorzaken, en toen we opgelucht ademhaalden omdat er niets gebeurde, hadden we waarschijnlijk nog niet in de smiezen dat de schokgolf allang in aantocht was. Natuurlijk is 1989 daarin een belangrijk jaartal met de opening van het IJzeren Gordijn en de wijziging in de internationale machtsverhoudingen, op de voet gevolgd door 1990 toen het World Wide Web zijn intrede deed. 2001 is een centraal moment in het internationale terrorisme.
Vervolgens maakten de sociale media van de wereld één grote schuimkraag waarin alle bubbels met andere bubbels in contact staan. Het tempo van communicatie accelereert. Als ik om me heen kijk, zie ik een andere wereld dan toen ik in 1987 de handgeschreven vellen van mijn eerste boek uittikte op een elektrische schrijfmachine.
Verandering is het leven zelf, dat is een waarheid als een koe. Naarmate een mens langer leeft, heeft hij er meer van meegemaakt en kan hij oordelen over het tempo. Wie is opgegroeid met televisie kan zich de opwinding niet voorstellen die het eerste toestel bij ons in de straat met zich meebracht.
Wie niets anders kent dan de smartphone, kan niet in de diepte kijken van een tijd waarin je met een dubbeltje naar de telefooncel op de hoek liep, of met een briefkaart naar de brievenbus ging. Wie dat wel nog allemaal weet, heeft soms de neiging af te haken, al die nieuwigheden niet meer te volgen. Het duizelt ze.
Zijn het veranderingen ten goede of ten kwade? Een medaille heeft twee kanten. Alweer een waarheid als een koe. Daar dacht ik aan bij het lezen van een stuk in de Volkskrant over het snelle uitsterven van diersoorten. Een van de oorzaken: we zijn met te veel mensen. Overbevolking verstikt het leven op de planeet. Het geboortecijfer in Europa is op een aanvaardbaar laag niveau, maar in Azië, India en China dijt de bevolking uit. Het geboortecijfer in Afrika is schrikbarend hoog. Gelukkig is daar de medische zorg verbeterd en de armoede minder nijpend dan voorheen, zodat de kindersterfte is teruggedrongen. Veel van die kinderen kruipen later op een rubberboot naar Europa.
Vrouwen krijgen minder kinderen als ze toegang hebben tot onderwijs. En als geboortebeperking geen religieus taboe is. Het wereldwijde web kan de toegang tot onderwijs verbeteren, zeker als Silicon Valley-miljardairs een handje helpen. Nu nog de geestelijk leiders. De macht die godsdiensten uitoefenen op de vruchtbaarheid van vrouwen en dus op de leefbaarheid van de aarde voor mensen en dieren is onaanvaardbaar en op den duur dodelijk.
Bron: Trouw
