De middenweg naar geluk

Moet je als mens nu jagen naar geluk of juist genieten van een beetje misère? Twee visies en een middenweg, volgend op de internationale dag van het geluk op 20 maart. Sinds 2012 wordt vlak voor of op die dag door de VN het World Happiness Report gepubliceerd. Dit jaar blijkt Finland het meest gelukkige land in de wereld (hurraa!). Nederland staat net als vorig jaar op de zesde plaats (ook hoera!).

Al ruim voor de VN erop dook was geluk in de mode. Zo omarmde de Amerikaanse beroepsvereniging voor psychologen, de APA, in 1998 de positieve psychologie. Deze stroming richt zich niet primair op wat er mis is tussen onze oren, maar op wat het leven wél de moeite waard maakt.

Maar er zijn veel meer voorlopers aan te wijzen. De Amerikaanse predikant Norman Vincent Peale publiceerde in 1952 de geluksklassieker The Power of Positive Thinking. De psycholoog Abraham Maslow stelde al in de jaren ’40 dat er meer onderzoek moest komen naar de positieve kanten van het leven. En, o ja, ene Aristoteles schreef ook al eens over hoe je ‘eudaimonia’, geluk, kunt nastreven door het ontwikkelen van deugden.

Vorige week opende echter de online ‘zwelgplek’ van de VPRO, tegen de ‘monocultuur van vreugde, succes en schoonheid.’

Ook dit soort tegenreacties tegen zijn er al langer. Zo publiceerde de invloedrijke Amerikaanse journaliste Barbara Ehrenreich in 2009 het boek Bright-sided. Daarin veegt ze de vloer aan met het in de VS populaire idee dat wie het niet voor de wind gaat, maar positiever had moeten denken.

Andere critici stellen: we ontkennen de waarde van negatieve gevoelens, bijvoorbeeld als waarschuwingssignaal of als een fenomeen dat gewoon bij het leven hoort. Een voortdurend streven naar persoonlijk geluk kan bovendien leiden tot meer egoïsme en minder compassie.

Nog een andere belangrijke kanttekening: positieve psychologie wordt steeds vaker ingezet door werkgevers als een – letterlijk – goedkope truc. Als het aantal burnout-slachtoffers de pan uit rijst nemen we geen echte maatregelen, maar sturen we medewerkers snel op een spoedcursus mindfulness.

De druk om gelukkig te zijn kan juist negatieve gevolgen hebben

De vele kritiek heeft inmiddels geleid tot een beweging onder psychologen die zich ‘second wave positive psychology’ of ‘PP 2.0’ noemt. Daarin staat individueel geluk minder centraal en wordt een dualistisch perspectief gekozen: ook negatieve gevoelens horen bij het leven en zijn nuttig. Zo kan verontwaardiging je bijvoorbeeld helpen om in actie te komen tegen onrecht.

Recent onderzoek laat zien dat deze benadering zo gek nog niet is. Psychologen van de universiteit van Berkeley stelden vast dat de druk om gelukkig te zijn juist negatieve gevolgen kan hebben. We kunnen ons schuldig gaan voelen over het feit dat we negatief denken. En daardoor worden we nog ongelukkiger. Wie echter accepteert dat negatieve gevoelens ook bij het leven horen, ervaart minder stress en voelt zich daardoor uiteindelijk juist beter.

Grappig. Dit soort onderzoek is voor onversneden optimisten en pure pessimisten misschien een tegenvaller. Maar ik denk dat de doorsnee mens gemiddeld best tevreden zal zijn met deze gematigde middenweg.

Bron: NRC Nieuws