Farmaceuten leveren geen gif meer voor Amerikaanse executies
Amerikaanse staten met de doodstraf hebben steeds grotere problemen om aan de chemische stoffen te komen waarmee veroordeelden kunnen worden gedood. Farmaceutische bedrijven stappen naar de rechter om te voorkomen dat de staten hun geneesmiddelen gebruiken voor dodelijke injecties.
De multinational McKesson, die een derde van de medicatie in de VS distribueert, heeft Arkansas voor de rechter gedaagd omdat de staat bij executies middelen zou gebruiken die onder valse voorwendselen waren ingekocht.
Sommige juristen zeggen dat de farmaceutische industrie lijkt te slagen in wat talloze advocaten, anti-doodstrafactivisten en politici decennialang vergeefs proberen: afschaffing van de executies in de VS. De Britse juriste Maya Foa, directeur van Reprieve, een organisatie van advocaten tegen de doodstraf, wil zo ver niet gaan. “Maar het is duidelijk dat er voor de gevangenissen een groot probleem is.”
‘Schone methode’
Terugvallen op oude executiemethoden, zoals de elektrische stoel, ophanging, de gaskamer of het vuurpeloton, is voor de 31 staten met de doodstraf geen optie. Foa: “De dodelijke injectie is een schone methode in een haast medische setting. Niemand wil weer bloed zien in de executiekamers. Dus wordt er met noodgrepen geprobeerd de dodelijke injectie in stand te houden.”
Een aantal staten in de VS heeft acute problemen en stellen executies uit. Tot voor kort werden de vonnissen uitgevoerd met een mix van een verdovingsmiddel, een spierverslapper (waardoor de ademhaling stokt) en een middel dat het hart stillegt. Zeker dertig fabrikanten en leveranciers weigeren deze producten nog langer te leveren aan Amerikaanse gevangenissen. De producenten eisen ook dat gevangenissen hun voorraad vernietigen.
Gevangenissen zoeken koortsachtig naar alternatieven. Enkele staten houden sinds kort geheim bij wie zij de executiemiddelen inkopen. Nieuwsmedia klaagden afgelopen week de staat Arizona aan wegens schending van het grondwettelijke recht op informatie. De directeur van het gevangeniswezen zei voor de rechter dat niemand nog chemische stoffen wil leveren.
Arizona haalde eerder dit jaar het nieuws met een voorstel om advocaten van personen met een doodvonnis zelf het gif mee te laten nemen naar de executieruimte. Het idee werd weggehoond in de Amerikaanse media.
Midazolam
Sommige staten vragen aan apothekers om stoffen te mengen tot een dodelijke cocktail, waarvan de samenstelling geheim blijft. Vijf staten hebben bij executies het kalmeringsmiddel midazolam ingespoten. Hoogleraren farmacologie schreven afgelopen week aan het Amerikaanse hooggerechtshof dat midazolam volstrekt ongeschikt is als executiemiddel.
De Nederlandse advocaat Bart Stapert verdedigt in de Amerikaanse staat Florida een man, die voor een lustmoord op een 6-jarig meisje sinds 1986 in de dodencel zit. Ook Florida gebruikt inmiddels het omstreden midazolam bij executies. Stapert: “In de discussie zie je de worsteling van Amerika met de doodstraf. Steeds minder Amerikanen zijn voor. Executies worden daardoor gelukkig steeds zeldzamer, maar daarmee ook willekeuriger. Ik vraag me af hoe lang de doodstraf nog zal bestaan.”
(Onder de afbeelding volgt een interview met Maya Foa, directrice van ‘Reprieve’)
Alcohol
Bijna 1300 doodvonnissen zijn er sinds 1982 in de Verenigde Staten voltrokken met de dodelijke injectie. In dat jaar trok Texas als eerste de stekker uit de elektrische stoel. Het executeren van gevangenen veranderde van een brute, soms bloederige, vaak schokkende voltrekking in een haast klinische operatie. In een enkele staat ontsmette de beul eerst de arm waarin de injectienaald zou worden gestoken met alcohol – de misdadiger zou vlak voor zijn dood nog een infectie kunnen oplopen.
De kwestie over het leveren van de werkzame stoffen voor de dodelijke mix waarmee Amerikaanse terdoodveroordeelden worden omgebracht, begint langzaamaan uit de hand te lopen, zegt Maya Foa, directrice van Reprieve.
“Farmaceutische bedrijven ageren al een hele tijd tegen het gebruik van hun middelen bij executies. Je ziet nu dat ook multinationals zich gaan verzetten. Ze beginnen procedures tegen staten die toch nog hun middelen toepassen, omdat het oneigenlijk gebruik indruist tegen hun eigen bedrijfsbeleid. Het is een zaak geworden die de reputatie van die bedrijven raakt.”
Beleggers
De juriste en haar organisatie Reprieve waren betrokken bij de klacht die in 2015 in Nederland door doodstrafadvocaat Bart Stapert werd ingediend tegen geneesmiddelfabrikant Mylan. Dit bedrijf, dat om fiscale redenen statutair in Nederland is gevestigd, is producent van een spierverslapper die tot voor kort op de plank lag van gevangenissen in staten met de doodstraf. Stapert diende een klacht in tegen Mylan wegens schending van mensenrechten bij de OESO, de internationale organisatie voor economische samenwerking. De klacht werd toegewezen.
Mylan stond toen al onder druk van beleggers uit Nederland. Pensioenfonds ABP en pensioenuitvoeringsorganisatie PGGM dreigden investeringen terug te trekken als Mylan bleef leveren aan gevangenissen. Aanvankelijk deed Mylan de kwestie bij monde van advocaat Paul Olden nog af als ‘een discussie voor de bühne’. “Het debat over de doodstraf hoort in de politiek thuis”, zei Olden in Trouw. Maar enkele maanden later was het bedrijf om. Mylan loopt nu voorop in de pogingen eigen producten weg te houden uit executiekamers van Amerikaanse gevangenissen.
Inmiddels hebben grote Europese firma’s als Roche en Pfizer zich geschaard achter de groeiende weerstand tegen het gebruik van hun middelen. Pfizer kreeg afgelopen maart nog een duwtje in die richting uit Nederland, toen PGGM het bedrijf er op wees dat in Arkansas een middel van deze firma zou worden gebruikt bij een terechtstelling.
Omwegen
Volgens Foya zijn de bedrijven er niet op uit om de doodstraf te stoppen. “Het is vooral een reactie op steeds agressievere pogingen van Amerikaanse staten om hun bedrijfsbelangen te ondermijnen.” Ze wijst er op dat diverse staten inmiddels protocollen hebben aangenomen waarin strikte geheimhouding is opgelegd over aard en herkomst van de chemische stoffen die bij executies worden gebruikt. Sommige staten proberen via omwegen, zoals ziekenhuisapothekers, aan gifcocktails te komen.
Foa: “Het is fascinerend. De staten willen doorgaan met moorden, maar ze willen graag dat de executie er zo humaan mogelijk uitziet. Ze hebben er een klinisch gebeuren van gemaakt. Niemand wil meer bloed zien, zoals vroeger. Dus zoeken ze wanhopig naar mogelijkheden om de dodelijke injectie kunnen blijven gebruiken.”
Bron: TROUW