Gezondheid bezien vanuit de Samkhya en Yoga Filosofie

Gezondheid is een breed begrip in onze westerse samenleving. Gezondheid bezien vanuit de oosterse wijsheidscholen, en met name vanuit de Samkhya en Yoga, geeft een helder inzicht in gezondheid en disbalans. Reeds duizenden jaren geleden beschreven wijze mensen uitgebreid over de oorsprong van disbalans of ziekte. Met onderstaande tekst willen we u een kijkje geven op de basis beginselen vanuit de Samkhya en Yoga filosofie over balans en disbalans.

Lijden, Door het zelf, Ander wezens, en de Gezegende wereld

adhyátmam adhibhutam adhidaivam ca

Beweging is de oorzaak van projectie, en deze beweging verschijnt op drie niveaus. Zodoende heeft de projectie van het leven naar vorm ook drie categorieën: adhidaiva, adhibhuta, en adhyátma. Adhi betekent, “gerelateerd met.” Adhidaiva betekent gerelateerd met de oorzakelijkheid of het gezegende; adhibhuta betekent gerelateerd met het universum of wereldse elementen; en adhyátma betekent gerelateerd met het individu. Ons individuele zijn of entiteit, adhyátma, is het resultaat van beide adhibhuta en adhidaiva.

De vierentwintigvoudige aspecten van de natuur ontvouwen zich compleet en uniek in de individuele menselijke vorm. Van het intellect tot het grove lichaam, verschijnt er een complete evolutie. In ander leefvormen is de evolutie niet perfect. In deze vormen, hebben enkele van deze vierentwintigvoudige aspecten een beperking in de ontwikkeling. Je kunt de mind/geest of zintuigen tegenkomen die gedeeltelijk ontwikkeld zijn, maar niet compleet. Alleen de mens heeft de volledig ontwikkelde capaciteiten van de mind, ego en intellect.

In bovenstaande sutra stelt Kapil dat er drie vormen van lijden zijn die gerelateerd zijn aan deze drie niveaus. Dus, lijden is gerelateerd met het gezegende, met wereldse elementen, en met het individu. Sinds ons individuele bestaan gerelateerd is aan deze drie onderdelen, zitten we ingeklemd tussen al deze drie vormen van lijden.

Indien de oorzaak bestaat, dan zal het effect van deze oorzakelijkheid vanzelfsprekend in het leven verschijnen. Het lijden op zichzelf is niet de oorzakelijkheid; het is het effect van de drievoudige natuur. Mensen lijden omdat zij zich identificeren met de beperkende vormen van de natuur. Purusha is een, oneindig, zuiver bewustzijn. Indien de mensheid de zuivere kennis realiseert, dan zouden de individuen vrij kunnen zijn van het lijden. De basis van deze kennis is het begrijpen van de natuur en spirit: de oorzakelijkheid van dit universum. Purusha betekent zuivere spirit, en het manifesteert zich dankzij de actie van de drie attributen van de natuur welke verschillende eigenschappen voortbrengen. Indien we onze ware natuur begrijpen in bewustzijn, dan zal daar geen plaats zijn voor het lijden. Lijden bestaat door identificatie met de natuur.

De eerste, adhyátmika lijden, heeft drie vormen, fysiek, mentaal, en intellectueel. Átman betekent ziel. Adhyátma betekent dat wat gerelateerd is aan het persoonlijke leven, of de individuele ziel. De manieren van lijden, gerelateerd met de ziel, gaan niet verder of voorbij dan het intellect of spirit. De drie: lichaam, mind, en intellect, zijn projecties van de natuur en zijn gerelateerd met de tamoguṇa, rajoguṇa, en sattoguṇa. Derhalve dragen zij het potentieel van vervuiling en ziekte, in andere woorden, lijden.

De bronnen van lichamelijke ziekte zijn wind, gal, en slijm (váta, pitta, kapha). Volgens de  Veda’s, is het lichaam een projectie van deze drie attributen ofwel substanties. Indien zij in balans werken, zijn wij gezond. Wanneer zij uit balans zijn, dan wordt een persoon ziek. Wanneer wind (váta), gal (pitta), of slijm (kapha) buiten proportioneel is, dan verschijnen ontelbare ziekten.

Onbalans verschijnt om drie redenen: lucht, drinken, en voedsel. Wanneer we eten of drinken alleen nemen voor de smaak, zonder zorgen te maken of het een meerwaarde heeft voor onze gezondheid, dan riskeren wij het om ziekte het lichaam binnen te brengen. Sommige voedingsproducten reageren op elkaar. Als zij samen worden gegeten, verstoren zij automatisch de balans van de wind, gal, en slijm. Wanneer deze verstoord zijn zullen verschillende ziekten verschijnen in ons lichaam. De externe omgeving kan ook voor ziekte zorgen, speciaal de kwaliteit van de lucht. Iemand kan niet gezond zijn zonder goede frisse zuurstof vanuit de lucht. Voedsel, drinken, en lucht, indien die in balans zijn, geven een goede gezondheid. Wanneer zij verstoord zijn, veroorzaken zij ziekte. Zij zijn de oorzaken van fysieke ziekten.

De oorzaak van mentale en emotionele ziekte is het eindeloze verlangen. We weten dat we het verlangen niet kunnen vervullen, en toch verlangen we zelfs niet verlangende zaken. Ik denk niet dat er een persoon op deze wereld is die zijn of haar verlangen in volle omvang heeft bevredigd; en verlangens vermeerderen zich dagelijks daar er ook meer mensen verschijnen op deze aarde. Er is een gezegde “noodzaak is de moeder van de uitvinding.” In de naam van vooruitgang, creëert de mensheid meer “noodzakelijkheden” voor iedereen. Dit is een mentale ziekte, gerelateerd met eindeloos verlangen. Ongecontroleerd verlangen geeft passie, woede, hebzucht, lust, en alle bijbehorende verwarringen. Ongecontroleerd verlangen is een consequentie van ongecontroleerde emotie. Verlangen is een projectie van emotie. Een persoon is gelukkig alleen gedurende het korte moment waarop het verlangen wordt vervuld. Wanneer de ouders van het kind een feestje geven als hij over gaat van de basis school naar de middelbare school, zal zijn blijheid verdwijnen wanneer de school gaat beginnen. Wanneer zijn werk wordt hervat, keert de spanning weer terug of hij het wel zal halen of niet.

Daar is geen eind aan verlangen; het dient in banen te worden geleid en gecontroleerd. Zonder het te beheersen vallen we ten prooi aan mentale en emotionele ziekte. Er zijn medicijnen om fysieke ziekten op te heffen, maar een oplossing voor mentale ziekten is niet zo simpel. Enkele mentale ziekten kunnen worden behandeld met medicijnen als er een chemische onbalans is, maar die zullen geen mentale ziekten genezen. Medicatie helpt om mentale problemen te beheersen, maar ze zijn geen oplossing of genezing. De Veda’s leren ons de processen om mentale ziekten te verwijderen, en de oefeningen zijn opbouwend en vereisen discipline van denken.

Intellectuele ziekte is een bevlieging of waan; het is de oorzaak van alle ziekten. Áyurveda zegt dat alle ziekten een fout zijn van je wijsheid. Geen aandacht schenken aan de gezondheid bij het eten van alleen maar lekker eten, is de fout van ons intellect. Niet verstandig eten, is een gebrek aan wijsheid. Veel mentale ziekten ontstaan omdat het intellect de mind/geest niet onder controle heeft. In de Upanishad’s lezen we dat de mind en de zintuigen onder begeleiding staan van het intellect. Indien ons intellect zwak is, zachtmoedig, en vervuild, is het niet in staat om de mind en zintuigen de leiden. Wanneer het intellect misleid en verzwakt wordt door de bevliegingen en wanen van het ego, dan verliest het zijn intuïtieve kracht. Intuïtieve kracht is de kracht van zuivere wijsheid.

Intellectuele ziekte is nog gevaarlijker dan mentale ziekte. Fanatisme is een intellectuele ziekte. Vele oorlogen zijn er door dit soort vervuiling. Er zijn veel wereldleiders geweest die in de naam van religie vele mensen hebben gedood, inclusief al die mensen, wiens enge misdaad was dat zij de fundamentalistische gedachten niet accepteerden. Dit soort ziekten is in het algemeen niet te genezen omdat fanatici of fundamentalisten niet willen luisteren. Door de gehele geschiedenis heen, zijn er miljoenen mensen gedood door intellectuele ziekte.

Intellectuele ziekte vertoont zich in de vorm van mentale ziekte; dat is in de vorm van hebzucht en/of passie. De symptomen van intellectuele ziekte zijn in de gedachte en niet in de actie; die zijn meer in de bevliegingen, wanen en illusies, dan in het nastreven van verlangens. Zij die lijden aan intellectuele wanen denken niet helder. Zij zitten vast in een idee wat door niemand verwijderd kan worden. Er zijn religies die geloven dat de wereld in twee verdeeld is. Zij, de aanhangers van de religie, zijn de kinderen van God en zij die het niet zijn, behoren tot de Satan. Er is zelfs een leer dat het iemands plicht is om de ander te doden en te veroveren om zodoende Gods koninkrijk hier op aarde te realiseren. Volgens hun dient de gehele aarde onder een geloofssysteem te vallen. Dit is intellectuele ziekte. Niemand kan dit soort mensen met een intellectuele ziekte iets leren. Een mens leeft niet als een mens, wanneer een intellectuele ziekte zijn intellect beheerst.

De meest moeilijke ziekte om te verwijderen is de intellectuele. Van de drie is de fysieke het eenvoudigst; door medicijnen kunnen verschillende ziekten behandeld worden. De technieken om mentale ziekte te verwijderen zijn moeilijker te volgen en vragen om geduld, maar intellectuele ziekte kunnen niet benaderd worden op de gangbare manier. Een grote ziener zei dat zuivere kennis en wijsheid nodig zijn, maar zij die werkelijk misleid zijn, zullen nooit zuivere kennis zoeken en zullen nooit hun hart en intellect openen. Voor diegene die lijden aan intellectuele vervuiling en die inzien dat hun geloof hen niet vrij maakt, is meditatie de remedie. Zij die hun eigen bevlieging inzien en begrijpen dat zij zelf en zij om hun heen lijden, kunnen zichzelf helen door de waarheid te zoeken. Alleen door middel van het onderscheidend vermogen kunnen we wanen en bevliegingen opheffen.

De tweede oorzaak van lijden is adhibhuta. Adhibhautika lijden is gerelateerd aan wereldse zaken, in de interactie met andere mensen en levende wezens. Je kunt een goed mens zijn, maar je kunt een prooi zijn voor veel schadelijke zaken in deze wereld. In de schepping zijn gevaarlijke wezens zoals dieren: vogels, reptielen, en insecten. Je kunt gezond en sterk zijn en je kunt wel honderd kilo tillen, maar een kleine muskiet kan zorgen voor een miserabele ziekte als malaria. Het hele lichaam is vergiftigd door die kleine muskiet. Verschillende soorten van lijden komen door andere wezens. Adhibhuta betekent wereldse lijden door andere wezens: vanaf kleine muskieten tot grote olifanten en andere mensen.

De derde vorm van lijden komt door gezegende ofwel natuurkrachten, adhidaiva, ofwel de elementen die niet onder onze controle staan. De gezegende krachten van aarde, water, vuur, en wind kunnen het lijden veroorzaken door aardbevingen, zware regen, overstromingen, branden, en sterke winden. De gezegende elementen worden gezegend genoemd omdat ze evenveel aan alle mensen en plaatsen geven. Vuur geeft warmte aan alle wezens, maar het is te vrezen. Water is een onlosmakelijk deel van het leven van wezens, en zijn kracht is oncontroleerbaar. De gezegende elementen zijn enorme krachten; adhidaivika lijden komt door de krachten die ver voorbij onze controle zijn. Bliksemflitsen, donderslagen, en andere verschrikkelijke omstandigheden komen tot ons door middel van de gezegende krachten welke voorbij ons bereik liggen. Soms zal een droogte een groot meer opdrogen, zal het bomen doden, en zal het een kleine oogst geven. De mensen zijn hulpeloos indien calamiteiten zich voordoen als een resultaat van de gezegende omstandigheden.

Zodoende kunnen wij de oorzaak zijn van ons eigen lijden, ander wezens kunnen lijden veroorzaken, of de enorme krachten van de natuur kunnen ons overweldigen. Kapil heeft ons verteld dat zolang je doorgaat in de routine van geboorte en dood, je onderworpen bent aan het lijden. Lijden komt met de ervaring van de natuur. Vrijheid ligt in het kennen van ons werkelijke zelf als kennis, purusha is voorbij de natuur.

Waarom houdt deze filosofie vast aan het gegeven dat indien je geen onderscheid maakt tussen natuur en bewustzijn, je niet vrij kunt komen van het lijden?

Kapil was het ermee eens dat er verschillende remedies zijn, maar de verlichting is tijdelijk. Geen medicijn kan jou garanderen dat je nooit meer ziek zult zijn. Er is geen garantie tegen stormen en andere calamiteiten. Geen opoffering, gift, of boetedoening kan garanderen dat je nooit meer zult lijden. Ook al heb je de hemel bereikt door je deugden, de hemel zelf zal een oorzaak zijn van lijden, want wanneer het effect van jou goede daden zijn vervuld, zul je wederom terugvallen naar deze aarde. De hemel is niet permanent. De mens wil vrij zijn van alle vormen van lijden, maar daar is geen kans voor zolang men keer op keer terugkeert naar deze wereld. Als men vrij is van de natuur en een is met de universele oorzakelijkheid, dat noemt men dat bevrijding.

Krishna stelt: “dit is de gezegende staat, Arjuna. Dit bereikt hebbende, is hij niet misleid; gefixeerd in Het, zelfs in het uur van de dood, bereikte hij de zegening van God.”

De manier om voorbij het lijden te gaan is het begrijpen van de drie guṇa’s. Patánjali stelt: “het geschouwde, welke de drie attributen heeft als licht, beweging en stabiliteit, welke zich manifesteren in de vormen van de elementen en zintuigen, welke zijn voor de ervaringen en bevrijding.” De guṇa’s zijn altijd in beweging en leren ons hoe de bevrijding te verkrijgen is door ons de ervaringen te geven in de vorm van genieten en lijden. Indien je al je talenten gebruikt om de waarheid te realiseren, dan zullen je talenten bruikbaar voor je zijn. Zij zullen je de kennis geven die je zoekt. Indien je je talenten gebruikt voor alleen maar het genieten, dan zullen ze je niet helpen om van het lijden verlost te geraken.

Daar is een hymne in de Katha Upanishad. “ik weet heel goed, dat indien ik het genot zal zoeken met alle mogelijkheden die ik heb, dan zal ik met deze vergankelijke mogelijkheden nooit de universele waarheid vinden. Maar ik heb een wetenschap, een kennis waardoor ik de universele waarheid kan bereiken met deze sterfelijke en vergankelijke mogelijkheden.” 

Hierdoor, zijn de vergankelijke effecten van de natuur het middel om het hoogste goed te bereiken of het kan de oorzaak zijn voor de val in de hel.

 

Bron: artikel Ron van der Post, yoga leraar