Het einde van de relatie Europa-VS? Geen sprake van, zegt de expert
Zet Merkel de relatie tussen Europa en de VS op de helling? Janis Emmanouilidis, EU-expert bij de Brusselse denktank EPC, gelooft dat niet. Al zijn er volgens hem wel veranderingen op komst.
Duitsland en Europa kunnen niet meer volledig vertrouwen op hun traditionele bondgenoten, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Die boodschap van de Duitse bondskanselier, zondag in München, heeft veel ophef veroorzaakt. Merkel zei dat de dagen dat Europa kon reken op anderen tot op zekere hoogte voorbij zijn: “Wij Europeanen moeten ons lot in eigen handen nemen.” De Duits-Griekse EU-expert Janis Emmanouilidis duidt Merkels uitspraken.
Merkels woorden leggen volgens sommigen de bijl aan de wortel van het Amerikaans-Europese bondgenootschap, dat al sinds de Tweede Wereldoorlog bestaat. Wat bedoelde ze volgens u?
“Dit is niet het einde van het trans-Atlantische bondgenootschap. We moeten bedenken waar, wanneer en voor wie ze sprak. Haar boodschap was vooral nationaal gericht: gegeven de complexe internationale situatie moeten wij Duitsers, en ook Europeanen, onze verantwoordelijkheid nemen.
“Dat was bedoeld voor het thuisfront, voor Beieren en voor de CSU, de partner van haar CDU. De CSU is vaak kritisch geweest over Merkel, bijvoorbeeld als het ging om de vluchtelingencrisis. De impliciete vraag bij haar uitspraken was: wie vertrouwt u in deze complexe toestand het leiderschap toe? Merkel dus, op weg naar de verkiezingen in het najaar.
“Ze zei dit niet alleen vanwege Trump, haar favoriete Amerikaanse president Obama vroeg ook al om Duitse verantwoordelijkheid. Dat is Merkels politieke genie: ze gebruikt het moment om een boodschap te geven waar ze zelf in gelooft. Dat maakt haar ook geloofwaardig. Er is een wereldwijde leiderschapscrisis, kijk maar naar het Witte Huis, en in die situatie staat daar iemand die we wel kunnen vertrouwen.”
Denkt u niet dat Merkel echt geschokt was door Trumps botte gedrag tijdens de Navo-top in Brussel en de G7 op Sicilië, waardoor ze nu echt van gedachten is veranderd?
“Ze was niet geschokt. Ze kende Trump al uit de Amerikaanse verkiezingscampagne. Haar reis naar Washington was ook niet makkelijk. Ze is niet naïef, ze wist wat er ging gebeuren.
“Merkel is en blijft een atlanticist, dat is niet veranderd. Ze begrijpt dat Duitsland meer verantwoordelijkheid moet nemen. En soms is ze het oneens met de VS. Maar de Navo is voor haar nog steeds de basis voor de internationale veiligheid.
“Als ze nu zegt dat Duitsland verantwoordelijkheid moet nemen dan kan Trump die uitspraak ook positief gebruiken. Hij vroeg daar toch om? Dan wordt het een win-winsituatie. Als je afstand neemt, zie je dat ze elkaar nodig hebben. De basis voor die trans-Atlantische relatie is er nog.”
Er wordt ook gezegd dat dit Poetin goed uitkomt, dat hij blij is met gedoe tussen Europa en de VS.
“Poetin is blij, want het Westen is verdeeld. Maar dat komt niet door de opmerkingen van Merkel. Wel door Trump, door de verdeeldheid binnen de Navo en door de polarisatie in de westerse samenlevingen.”
Gaan Duitsland en Europa nu echt leiderschap tonen?
“Duitsland is al ver gekomen sinds de hereniging in 1990. Merkel heeft moeten omgaan met Erdogan, ze heeft in Minsk met Poetin gesproken over de Oekraïne-crisis, ze neemt al steeds meer verantwoordelijkheid in buitenlandse zaken.
“Berlijn zal moeten investeren in de Bundeswehr, die er niet goed voor staat. Er is meer samenwerking nodig tussen Europese lidstaten, vooral tussen Frankrijk en Duitsland, ook op veiligheidsgebied. Dat is een geleidelijk proces en dat gaat door.
“Nu is er een nieuw momentum, dankzij de verkiezing van Emmanuel Macron tot Franse president. Macron en zijn medewerkers geloven echt dat Frankrijk moet hervormen en Europa ook, en dat die twee met elkaar samenhangen. Als Frankrijk die bereidheid toont, zal Duitsland moeten meewerken.”
Moet Europa in deze omstandigheden op zoek naar nieuwe partners? Later deze week komt de Chinese premier Li Keqiang op bezoek in Brussel.
“China is geen alternatief voor de VS, ook economisch niet. China kan ook geen alternatief zijn, zij hebben andere belangen en andere waarden. Met de Amerikanen is er veel meer samenhang. Met Trump is dat nu lastig, dus het kan voor Europa geen kwaad om te laten zien dat we alternatieven hebben. Zo kan je Washington onder druk zetten.”
Kan Europa op eigen benen staan?
Bevolking
Een sterk Europa dat sterk in de wereld staat, kan er natuurlijk alleen maar komen als de Europese bevolking dat ziet zitten. Dat is niet onproblematisch, als je ervan uitgaat dat een sterk Europa ook een verenigd Europa impliceert. De afgelopen decennia is de scepsis over de Europese integratie in grote delen van Europa juist toegenomen.
Dat heeft onder meer geleid tot de opkomst van nationale politieke partijen die hun bestaan en populariteit (deels) te danken hebben aan een afkeer van ‘Brussel’. Denk aan de PVV of het Front National. Het vertrouwen in de EU is sinds begin jaren negentig in een glijvlucht beland, zo laten opiniepeilingen onder de Europese bevolking zien. Vooral de economische crisis die in 2008 uitbrak, deed de populariteit van de EU geen goed, zo blijkt uit de ‘Eurobarometer’, die de publieke opinie in de EU meet. Waar in 2006 nog 50 procent van de ondervraagden positief dacht over de EU, is dat inmiddels nog maar 35 procent.
Eén lichtpunt voor mensen die streven naar een sterk, verenigd Europa: sinds de politieke onzekerheid vorig jaar toenam door de opkomst van Trump en de Brexit, is de positieve blik op de EU een tikje toegenomen.
Defensie
Eén Europees defensiebeleid is nog lang niet in zicht. Maar samenwerking tussen de verschillende EU-lidstaten is wel een trend. Zo is een Nederlandse brigade van de infanterie onderdeel van een Duitse divisie. Een deel van de militairen is samen in Litouwen gelegerd.
De Europese Unie maakt wel plannen voor defensie, maar houdt er voorlopig geen eigen militaire macht op na. Wel komt er een Europees hoofdkwartier voor trainingsmissies in zwakke staten en stimuleert de EU de samenwerking tussen groepjes landen.
Duitsland vervult een actieve rol in deze samenwerking, niet alleen met Nederland maar vooral ook met Frankrijk. Zo heeft Berlijn militaire transportvliegtuigen gekocht die gestationeerd zijn in Frankrijk, waar ook het onderhoud gebeurt. Frankrijk heeft dezelfde toestellen.
De meeste EU-landen zijn ook Navo-lid. Binnen dat verband is afgesproken dat alle lidstaten 2 procent van hun nationaal inkomen aan defensie uitgeven. Weinig landen halen dat, ook Nederland en Duitsland niet, tot grote ergernis van de Verenigde Staten. En ondanks extra geld voor defensie blijft die 2 procent de komende jaren nog ver weg.
Economie
Kan de Europese economie floreren zonder het protectionistische Amerika? De EU zal er niet door omvallen. De Europese economische samenwerking begon in 1951 en de Unie groeide van 6 naar 28 landen. Met het succes en met één munt komen nu ook de economische verschillen aan het licht tussen vooral Noord- en Zuid-Europa. Krachtige economieën zoals Duitsland en Nederland versus zwakke economieën als Griekenland, Italië en Spanje. Verschillende economische snelheden doen de economische motor haperen.
Nu de Amerikaanse president Trump op de protectionistische trom roffelt, worden die verschillen binnen de EU pregnanter en dat is slecht nieuws voor de economie. Het helpt niet dat Trump importheffingen op Europese producten, zoals Duitse auto’s, overweegt. Want die zouden volgens Trump de markt overspoelen. Het handelstekort van de VS met Duitsland bedroeg vorig jaar, tot grote woede van Trump, 65 miljard dollar.
Natuurlijk zijn importheffingen ook nadelig voor de Europese export, maar hoe beter de Europese economieën op elkaar afgestemd zijn, hoe beter de EU de schade kan beperken door meer te produceren voor de Europese markt.
Bron: TROUW