Hoe basmatirijst India ziek maakt
Koninginnenrijst noemt de lokale bevolking de basmatirijst die wordt geteeld aan de voet van de Himalaya in India. Maar door overvloedig gebruik van bestrijdingsmiddelen is het grondwater vervuild. Veel mensen hebben kanker. Bekijk ook de webdocumentaire onderaan dit artikel.
De 50-jarige basmatiboer Gurbhej Singh heeft borstkanker, net als zijn zus. Een slangetje van een drain komt onder zijn shirt vandaan. Waar eens zijn rechterborst zat, zit nu een met wondvocht doordrenkt verband. Hij ademt zwaar, rechtop zitten kost een maand na de operatie moeite. Een klein half jaar geleden merkte de boer een zwelling aan zijn rechterborst waar zijn tepel in verdween. Pijn kwam pas toen zijn ontlasting zwarte diarree werd. Zijn huisarts verwees hem naar het ziekenhuis waar de chirurg zijn borst verwijderde, met een lang litteken als permanente herinnering.
Al dertig jaar verbouwt hij rijst op zijn vijf hectare grond rondom het dorpje Kalewala in de noordwestelijke Indiase regio Punjab. De laatste vijf jaar teelt Gurbhej basmati, een geografisch bepaald product. Basmati komt uit het noordwesten van India en voor een klein deel uit Pakistan. Punjab is een van de regio’s waar basmati wordt geteeld, een regio met een landschap als een eindeloos biljartlaken van rijstaren.
Om voldoende te kunnen oogsten en negen monden te voeden, gebruikt Gurbhej bemestings- en bestrijdingsmiddelen, ieder jaar meer dan het jaar daarvoor. Zonder de giftige chemicaliën wil de rijst niet voldoende groeien of gaan de aren ten onder aan plagen en ziektes, geeft hij aan. De directe gevolgen voor de gezondheid merkte hij meteen. Sommige middelen veroorzaken huiduitslag, zere knieën of jeukende ogen, andere ademhalingsproblemen en flauwtes.
Groene Revolutie
Het gebruik van deze middelen is in India begonnen in de jaren zestig van de vorige eeuw. Om een hongersnood te voorkomen werd volgens een Amerikaans model industrieel boeren geïntroduceerd. Deze zogeheten Groene Revolutie redde het land niet alleen van de hongerdood, het maakte India ook tot een succesvol exportland met basmati als een van de vlaggenschepen.
Sinds een jaar of vijftien hoor ik dat er ieder jaar meer kankerpatiënten zijn. Ze zijn er in ieder dorp in de omgeving.
Tachtig procent van de basmati is bestemd voor Europa en het Midden-Oosten, de rest wordt verdeeld over andere delen in India. In Punjab zelf eten ze niet of nauwelijks de ‘koninginnenrijst’. Als ze zich de duurdere rijst al kunnen veroorloven, dan geven ze toch de voorkeur aan brood: naans en chapati’s.
Gurbhej Singh weet nog goed dat bemestings- en bestrijdingsmiddelen werden geïntroduceerd. Daarmee nam de oogst wel dertig tot veertig procent toe. Met een hogere opbrengst als motivatie ging hij, net als veel andere boeren in zijn omgeving, steeds meer verbouwen. “We konden de etiketten niet lezen en wisten niet hoeveel we overal van moesten gebruiken”, zegt hij. Hij heeft er nu spijt van. “De laatste jaren oogsten we niet alleen maar meer rijst, maar ook ziektes en dood.”
Gurbhej weet dat hij niet de enige is met kanker in de regio en het aantal neemt alleen maar toe. “Sinds een jaar of vijftien hoor ik dat er ieder jaar meer kankerpatiënten zijn. Ze zijn er in ieder dorp in de omgeving. En kijk maar naar het aantal kankerklinieken. Tien jaar terug was er eentje, nu zijn het er twintig, misschien wel vijfentwintig.”
Dit wordt ondersteund door cijfers van de overheid in Punjab. Een onderzoek uit 2015 geeft aan dat 90 mensen op de honderdduizend kanker hebben terwijl landelijk het 80 op de honderdduizend zijn.
Giftige chemicaliën
Volgens boeren in de regio krijgen mensen kanker door het vervuilde grondwater. De bemestingsmiddelen en giftige chemicaliën zakken in de grond. Veel mensen drinken het vervuilde grondwater en wassen hun groenten en zichzelf ermee. Toch is de link tussen de middelen en kanker wetenschappelijk niet eenvoudig aan te tonen. Kanker kan vele andere oorzaken hebben zoals verkeerd eten en roken. Om direct verband aan te tonen is een groot en kostbaar onderzoek nodig. Voor Punjab kun je twee feiten presenteren, zegt Gurpreet Singh, arts en plaatsvervangend rector van de Adesh universiteit in de stad Bathinda.
“In Punjab komt meer kanker voor dan in andere regio’s in India en hier worden de meeste giftige chemicaliën gebruikt. Daarin zitten stoffen die kankerverwekkend zijn.” De arts vertelt dat kanker doorgaans ongeveer twintig tot dertig jaar nodig heeft om zich te ontwikkelen bij langdurige blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. “Sinds de jaren zestig en zeventig gebruiken boeren veelvuldig giftige stoffen op het land en sinds de jaren negentig van de vorige eeuw komt in Punjab meer kanker voor. Ik heb het gevoel dat we alleen nog maar aan het begin staan van de problemen.”
Zes pesticidewinkels
Bemestings- en bestrijdingsmiddelen zijn in heel Punjab makkelijk verkrijgbaar. Ieder boerendorp kent een handvol winkels met planken vol plastic flessen met kleurige etiketten. In Jaitu, een plaats met een klein treinstation en een winkelstraat, ligt de eigenaar van een van de minstens zes ‘pesticidewinkels’ die het plaatsje kent, op de bank. Praween Goil hijst zijn corpulente lijf rechtop en hoest veelvuldig in een zakdoek. Hij gebiedt zijn werknemer achter de toonbank de bemestings- en bestrijdingsmiddelen die nodig zijn voor basmati uit het magazijn te halen. Zodra het magazijn opengaat, slaat een walm naar buiten die op de keel slaat en hoofdpijn veroorzaakt.
Rood geeft aan dat het product bij inname dodelijk is, geel bijvoorbeeld is een milder product.
Basmati vraagt volgens Goil minstens vijf rondes van verschillende soorten middelen, van bemesting tot insecticiden. Elke fles kent een gekleurde waarschuwingsdriekhoek. Rood geeft aan dat het product bij inname dodelijk is, geel bijvoorbeeld is een milder product. Maar bij alle middelen wordt geadviseerd om beschermende kleding te gebruiken, zoals een mondkap en speciale overalls, laarzen en handschoenen.
Gebruiksaanwijzing? Lezen we niet
Goil krijgt het niet verkocht aan zijn klanten. Het is te duur en in het warme klimaat van Punjab is de kleding niet praktisch. Hoewel hij aangeeft die kleding aan te bieden aan boeren en dagloners, geeft zijn medewerker in het magazijn aan dat ze de kleding helemaal niet hebben. Een paar winkels verderop maken basmatiboeren Sukdeep Singh en Reshap Singh, beiden dertigers, in Surinder’s Seed Store een praatje met eigenaar Surinder Mahashweri. Ze kopen de goedkoopste middelen voor hun velden. De gebruiksaanwijzing lezen ze niet. Die is vaak in het hindi terwijl ze punjabi spreken. Bovendien zijn de teksten vaak zo klein dat ze zonder vergrootglas niet leesbaar zijn.
Hoewel eigenaar Mahashweri ze vertelt hoeveel ze moeten gebruiken, verdubbelen ze de dosis. Anders werkt het niet en valt de opbrengst met vijftig procent terug, zeggen ze. Beiden gebruiken geen beschermende kleding. Eigenaar Mahashweri zegt dat hij fabrikanten van de giftige stoffen heeft gevraagd om beschermende kleding automatisch te leveren bij de flessen. Hij kreeg nul op het rekest. Zijn verzoek komt voort uit schuldgevoel, moet hij tot zijn schaamte bekennen. “Wij hebben boeren aangespoord om meer pesticiden te gebruiken. Is de aanbevolen hoeveelheid 30 milliliter, dan vertellen wij dat 60 beter is.”
Op zijn visitekaartje staat nu te lezen dat de bemestings- en bestrijdingsmiddelen die hij verkoopt schadelijk zijn voor mens en milieu. Het liefst zou hij zijn winkel sluiten en een ander beroep kiezen, maar financieel zit hij klem. De winkeleigenaren worden ook door fabrikanten van bemestings- en bestrijdingsmiddelen aangespoord om zoveel te verkopen; fabrikanten stellen doelen voor ze op, ondanks de gezondheidsproblemen.
Dure cadeaus van fabrikanten
Niet alleen Indiase bedrijven doen dat maar ook Europese grootmachten als Bayer en Syngenta die een groot deel van de markt in handen hebben. Zij geven dure cadeaus als verkopers bepaalde targets halen. Mahashweri heeft een airconditioning kunnen ophangen dankzij een Indiaas bedrijf, maar ze geven ook trips naar wereldsteden weg. Zijn collega Praween Goil, die zegt best biologische middelen te willen verkopen als dat hetzelfde zou opleveren, maakte op kosten van Bayer en Syngenta al reizen naar Dubai, Bangkok en Singapore. “Ze vergoeden de reis- en verblijfskosten maar de drank en vrouwen moeten we zelf betalen”, zegt hij met een scheve grijns. Mahashweri heeft ook de nodige reizen gemaakt maar verkoopt ze nu door aan collega’s voor een extra zakcentje.
Bayer en Syngenta zijn om een reactie gevraagd maar alleen het laatstgenoemde bedrijf wilde reageren. Syngenta laat per email weten dat ‘verkoopstimulansen horen bij elke commerciële activiteit’, maar dat distributeurs onafhankelijk opereren en zij zich niet bemoeien met de commerciële strategie van distributeurs en winkeleigenaren.

De graanmarkt in Amritsar, waar elke dag 5 miljoen kg rijst wordt verhandeld in grote zakken van 50 kilo.
Biologisch geteeld
Een half uur buiten Jaitu zit Kamaljeet Singh tussen het weelderige groen van zijn biologisch geteelde gewassen. Hij is pas boer sinds 2013. Dat jaar gaf hij zijn advocatenpraktijk op nadat eerst zijn vader op relatief jonge leeftijd overleed aan een hartaanval en vervolgens zijn jongere broer aan een hersentumor. Het doet hem nog zichtbaar veel pijn. “Ik dacht na over de reden en kwam tot de conclusie dat het water en onze hele voedselketen in Punjab zijn vergiftigd. Ik wil gezond eten op de markt brengen. Als we nog tien jaar zo doorgaan zullen er alleen maar meer gezondheidsproblemen zijn.”
Rijst en basmati verbouwt Kamaljeet niet. Het vraagt te veel water, terwijl het grondwater iedere dag zakt en dat wat er is, is vervuild. Dit wordt bevestigd door een rapport van Greenpeace uit 2009. Zij vonden in twintig procent van de grondwatermonsters hoge concentratie nitraten. Die zitten in de meststof ureum. Volgens het rapport kunnen nitraten blaas-, lymfeklier,- en eierstokkanker veroorzaken.
Leningen voor boeren
Biologisch boeren is niet eenvoudig in Punjab, geeft Kamaljeet aan. De boeren krijgen geen ondersteuning van de overheid en kunnen alleen overleven door samen te werken met andere biologische boeren. Met drie anderen vormt hij een corporatie en ze kunnen voldoende producten op de markt brengen om te overleven. Kamaljeet beseft dat het voor veel boeren onmogelijk is om de overstap naar biologisch telen te maken. Het duurt volgens hem drie jaar om de grond geschikt te maken en in die tijd is er veel minder opbrengst. “Veel boeren hebben leningen bij banken. Ze kunnen een gat van drie jaar niet overbruggen.”
Dat geldt ook voor Gurbhej Singh die de toekomst somber inziet. Om zijn ziekenhuisrekeningen te kunnen betalen heeft hij geld geleend van de bank en private geldschieters met zijn land als onderpacht. Door de hoge rentes kan hij nauwelijks de eindjes aan elkaar knopen en zal hij misschien zijn land moeten verkopen, geeft hij aan. “Voor de Groene Revolutie zat het geld in de zakken van de boeren. Nu is het allemaal van de bank.”
Geen gif in rijstkorrel
Hoewel het grondwater in Punjab ernstig lijkt vervuild en boeren veel bemestings- en bestrijdingsmiddelen gebruiken, lijkt het er niet op dat de giftige stoffen in de rijstkorrel zelf terechtkomen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit testte vorig jaar 63 monsters basmatirijst en in geen werd een te hoge hoeveelheid bemestings- en bestrijdingsmiddel aangetroffen. Voordat het in de winkels komt, testen producenten zelf of er geen overblijfselen in de korrels zitten, geeft Chris Brown van een belangenorganisatie van rijstproducenten in Europa (FERM) aan. De organisatie ontwikkelde een webapp voor Indiase boeren waarmee die kunnen zien welke middelen zijn toegestaan in Europa en hoeveel. De app wordt volgens Brown ook gebruikt door de Indiase overheid om beter beleid te maken rondom het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Nadeel is dat de app alleen in het Engels beschikbaar is, geeft Brown toe. Er wordt gewerkt aan een vertaling naar het hindi. Helaas voor boeren in Punjab spreken zij vaak Engels noch hindi, maar punjabi.
Bron: http://www.trouw.nl/tr/nl/4332/Groen/article/detail/4453841/2017/01/27/Hoe-basmatirijst-India-ziek-maakt.dhtml