Lager geschoold betekent lager gesteld
“Wilt u niet spreken over ‘lagere school’ maar over ‘basisschool’?” Deze vraag werd mij, vrij dwingend gesteld, tijdens een gesprek met bestuurders van basisscholen.
Onderwerp was de zin in werk die docenten in het basisonderwijs ervoeren, de werkdruk, het doel van hun vak, het salaris, de vakanties. De vraag van de bestuurder was zo belangrijk, dat ik een tiental verwijtende blikken opving toen ik mij die middag nog een keer versprak.
Op weg naar huis realiseerde ik me dat van alle frustraties, verwijten, vragen over werkdruk, stress, burn-out die ter sprake waren gekomen deze zin de meeste nadruk had gekregen. Maakte het nou zoveel uit of je sprak over lager of over basisonderwijs?
Volgens René Gude, voormalig denker des vaderlands, zijn we de taal verleerd om te spreken over gemeenschappelijke doelen, belangen en verantwoordelijkheden. Dat komt doordat we de afgelopen decennia van solidair naar solitair gegaan zijn. Dit leidde tot wat Gude noemde de Wet van Schnabel: met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht. Willen we een nieuwe solidariteit in Nederland bewerkstelligen, dan zouden we volgens Gude een nieuwe taal moeten leren spreken. Gude is niet de enige die zich bezint op onze taal. SER-voorzitter Mariëtte Hamer zei op 18 januari in de Hogeschool Utrecht, op een bijeenkomst over inclusieve HRM: “We moeten op zoek naar een nieuwe taal.” Die nieuwe taal zou nodig zijn, omdat onze huidige taal een financiële taal aan het worden is die de solidariteit in de samenleving ondermijnt.
Moeten we op zoek naar een nieuwe taal of moeten we onze huidige taal afstoffen, opnieuw laden en woorden vervangen?
“Stop met mensen lageropgeleiden noemen. Ze zijn praktisch opgeleid. Dan is niet slechter dan theoretisch opgeleid.” Deze uitspraak deed opiniemaker en ondernemer Marianne Zwagerman vorige week op een bijeenkomst met ondernemers. Toen iemand uit de zaal het woord lageropgeleid gebruikte, onderbrak Zwagerman de spreker en hield zo’n fel pleidooi om dat woord nooit meer te gebruiken, dat ik onmiddellijk moest denken aan de reprimande van de bestuurder over het lager onderwijs. Het filmpje dat gemaakt is van Zwagermans pleidooi is inmiddels meer dan een miljoen keer bekeken. “Onbedoeld zetten wij een ongelooflijke groep vakmensen, die dingen kunnen die wij niet kunnen, weg als laag.” Aldus Zwagerman.
De tekst gaat verder onder de video.
“Het gaat niet zozeer om de woordkeuze, maar om de implicatie ervan,” zegt Anouk Gielen, voorzitter van de Landelijk Aktie Komitee Scholieren (Laks) vandaag in Trouw. Dat is te makkelijk, het gaat zeker ook om de woordkeuze, dat besef ik sinds die middag met de bestuurders van het basisonderwijs.
Taal
Taal beschrijft de wereld, maar taal maakt de wereld ook. We kunnen in de kroeg vertellen wat ons raakt, zo beschrijven we onze wereld. Als we dorst krijgen, lopen we naar de bar en bestellen een paar biertjes, zo veranderen we de wereld. Thuis spreken we met familie, de openbare ruimte vullen we met gesprekken, politiek is gebaat bij debat, en ook ons werk wordt grotendeels talig bepaald. Taal speelt een hoofdrol in alle sferen waarin wij ons begeven.
“De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld,” zei de Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889 – 1951). Waar kennis van je taal ophoudt, kun je de ander en zijn of haar wereld niet begrijpen of zien. Het woord ‘laag’ komt in de middeleeuwen al voor. Volgens de prachtige site etymologiebank.nl wordt het woord vaak overdrachtelijk gebruikt voor ‘weinig verheven’, vooral gebruikt door mensen die anderen willen aanduiden ‘die lager in stand’ zijn.
We hebben geen nieuwe taal nodig. We moeten leren beseffen wat taal doet. Laten we daarom hier, in de lage landen, het woord ‘lager’ nooit meer gebruiken als het gaat om onderwijs. We zetten er mensen mee weg, en dat schaadt onze onderlinge solidariteit. Wil je het toch gebruiken, dat woord ‘lager’, gebruik het dan om aan de bar een biertje mee te bestellen. Goed mogelijk dat de barkeeper je wat bevreemd aankijkt, lager was in Nederland een pilsachtig bier met 3,5% alcohol. Het wordt als aanduiding niet meer gebruikt, maar in het Duits en het Engels komt de term en de biersoort weer in zwang. Wellicht kan het lager ook hier weer in de mode komen, als wij erom vragen. Want met taal veranderen we de wereld.
Kun je ‘lageropgeleiden’ beter ‘praktisch opgeleiden’ noemen? Trouw polste vijf betrokkenen.
Hebben we nog zin in ons werk? Dat onderzoekt Peter Henk Steenhuis in een serie columns. Daarbij maakt hij gebruik van de inzichten van de in 2015 overleden ‘Denker des Vaderlands’ René Gude (1957-2015).
Bron: TROUW
