Nederlandse cellen zijn niet meer te vullen

In de Alphense gevangenis is plaats voor 1.140 gevangenen, maar meestal zitten er niet meer dan 500.

In heel Nederland worden de gevangenissen leger. Dat komt doordat de geregistreerde criminaliteit al jaren afneemt, in heel West-Europa. Van de ongeveer 13.500 bedden in gevangenissen waren er in mei dit jaar zo’n 8.400 bezet – dat is inclusief vreemdelingenbewaring.

Door gevangenissen te sluiten verwacht het ministerie van Veiligheid en Justitie op termijn ruim 100 miljoen euro te kunnen besparen op een begroting van 2 miljard euro. Afspraken daarover zullen aan de formatietafel gemaakt moeten worden, want het huidige kabinet mag van de Tweede Kamer geen gevangenissen sluiten.

Dat leidt tot personeelsproblemen: werknemers vrezen dat er in de volgende kabinetsperiode wél gevangenissen dichtgaan. Dus gaan zij alvast op zoek naar een nieuwe baan. De landelijke hoofddirecteur van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), Peter Hennephof, snapt hen wel: „Er hangt een enorme donderwolk boven DJI. En je weet niet wanneer die gaat barsten.”

Door die vertrekkende werknemers moest Hennephof zo’n tweehonderd voltijdvacatures openstellen. Ook al weet hij: zodra er alsnog gevangenissen sluiten, zal het personeelsbestand weer moeten inkrimpen. Hennephof:

„Dat is mijn grote dilemma. We werven mensen die we misschien volgend jaar weer moeten ontslaan.”

Bezuinigingsplannen

In gebouw-West zijn twee gevangenen op sportslippers aan het tafeltennissen. Een jongen in een geel-groene djellaba slentert eromheen. Verderop staat Dirk Dijkstra. Hij werkt als penitentiair inrichtingswerker met gevangenen. Het mooiste werk wat er is, vindt hij. Maar al sinds 2013 is de toekomst van zijn baan onzeker. Toen presenteerde het kabinet-Rutte II zijn bezuinigingsplannen. Dijkstra: „We werden hier met zijn allen bij elkaar geroepen en hoorden dat de locatie Zoetermeer op de lijst stond om gesloten te worden. Dan schrik je wel even. Dat hadden wij ook kunnen zijn.”

Voor Dijkstra – brede schouders, getrimd grijs baardje, drie oorbellen in zijn linkeroor – nam de onzekerheid een jaar geleden nog verder toe. Zijn gevangenis was een half jaar een noodopvanglocatie voor asielzoekers geweest en staatssecretaris Klaas Dijkhoff (Veiligheid en Justitie, VVD) was van plan om de gevangenis na hun vertrek, in april 2016, leeg te houden.

Op aandringen van burgemeester Liesbeth Spies (CDA) kwamen de gevangenen toch weer terug, maar de onrust onder het personeel hield aan. „Sindsdien zijn een hoop collega’s overgestapt”, zegt Dijkstra. Ze solliciteren bijvoorbeeld bij andere overheidsinstellingen of private beveiligingsbedrijven. „Ik heb zelf ook om me heen gekeken”, zegt Dijkstra, „maar ik werk hier al sinds 1995 en ik zou niet weten wat ik anders zou willen. Geen dag is hier hetzelfde.”

Extra nachtdiensten

Vooral jong personeel vertrekt vaak. En dat leidt tot een ander probleem: vergrijzing. Dat speelt vooral in het westen van het land, zegt Rob Minkes, die zelf penitentiair inrichtingswerker is in Den Haag. Ook is hij voorzitter van de landelijke ondernemingsraad van de Dienst Justitiële Inrichtingen. „Bij ons zijn de meesten nu ouder dan 55 jaar. Dan hoef je geen nachtdiensten meer te draaien en heb je recht op regelingen waarmee je veel minder hoeft te werken. Als iedereen daar gebruik van maakt, heb je een groot probleem.” Hoofddirecteur Hennephof ziet dat probleem ook. Van de penitentiair inrichtingswerkers is 70 procent ouder dan 45 jaar.

In Alphen klagen ze daar niet over. Wel ziet Dijkstra meer „personele problemen”. „Er wordt wat extra’s van ons verwacht. Bijvoorbeeld dat we boven op de gemiddeld 36 uur per week nog een nachtdienstje erbij doen.”

Dijkhoff zei in eerdere Kamerdebatten dat er hoe dan ook gevangenissen gesloten kunnen worden: extra investeringen in opsporing hebben maar weinig effect op het aantal gevangenen, volgens het wetenschappelijk bureau van zijn ministerie, het WODC. Extra politieaanwezigheid leidt namelijk ook tot meer preventie van misdaad en dus: minder gevangenen. Als er wél extra mensen worden opgepakt, worden zij niet allemaal vervolgd door het OM. Als zij wel worden vervolgd, worden ze niet allemaal veroordeeld. En de veroordeelden krijgen niet allemaal een celstraf.

Meer opsporing

Madeleine van Toorenburg, CDA-Kamerlid en oud-directeur van een justitiële jeugdinrichting, zegt dat ze dat WODC-rapport vooral nuttig vindt „om een vuurkorf mee aan te doen”. Zij gelooft er „helemaal niks van” dat preventie leidt tot minder gevangenen. „Je ziet nu een gigantische verschuiving naar internetcriminaliteit. Zij laten zich echt niet zomaar afschrikken. Je moet een prioriteit maken van opsporing, niet van het sluiten van gevangenissen.”

Hoofddirecteur Hennephof stelt voor om wel gevangenissen te sluiten, maar om niet evenredig veel mensen te ontslaan, zodat de kwaliteit omhoog gaat. Hij hoopt ook meer geld aan trainingen te kunnen besteden. Daar moest hij afgelopen jaren flink op bezuinigen. Maar Hennephof wil vooral snel duidelijkheid krijgen over de toekomst: „Want tegelijk een overschot aan bedden hebben én een personeelstekort, dat gaat niet.”

Bron: nrc.nl