Recht en waarheid maken vrij

Op 15 januari 2019 heeft mr.dr. Hans Lim A Po, hierna ook te noemen “de auteur”, de elfde Trefossalezing verzorgd onder de bovenstaande titel.
De in boekvorm verschenen publicatie is een uitgebreide versie van de eerder gehouden lezing. Het onderwerp van de voordracht is de politiek-filosofische betekenis van het in 1959 in het eerste couplet van ons volkslied door Henri de Ziel verwoorde denkbeeld: recht en waarheid maken vrij.
De auteur gaat ervan uit dat niet zo zeer geloof, maar wetenschap en rede beschouwd moeten worden als bron van morele vooruitgang, en vrijheid gezien moet worden als sleutel van progressie van mens en samenleving.

I.Over recht-waarheid-vrijheid
Het denkbeeld recht-waarheid-vrijheid wordt in de liberale traditie beschouwd als het morele universum en is inherent aan de menselijke waardigheid. De auteur haalt Erich Fromm aan die recht, waarheid en vrijheid als psychische behoeften typeert. Zij zijn van wezenlijke betekenis voor het mens-zijn en roepen tot verzet op indien zij in de samenleving worden verijdeld of onbevredigd blijven. Volgens Fromm is de belangrijkste van deze behoeften de vrijheid. De vrijheid van de mens om te bepalen hoe hij zijn leven wil leiden, maakt het hem mogelijk de waarheid te vinden en een rechtvaardige samenleving te creëren. “Er is geen rechtvaardigheid zonder waarheid”, aldus Fromm.

 II. Over recht
Lim A Po stelt dat John Rawls rechtvaardigheid als billijkheid aangeeft. Dit laatste is volgens Rawls het leidende beginsel van een rechtvaardige samenleving. Hij betoogt verder dat in een samenleving waarin de basisinstituties volgens deze beginselen zijn ingericht, politieke kwesties die niet deze instituties betreffen door middel van de publieke rede kunnen worden opgelost.

Voor de inrichting van de samenleving stelt hij beginselen van rechtvaardigheid boven religieuze en levensbeschouwelijke opvattingen. Volgens hem brengt het beginsel van billijkheid mee dat de volgende fundamentele beginselen de grondslagen voor de inrichting van de instituties van de basisstructuur van de samenleving moeten bevatten:

1. Het eerste beginsel is dat iedereen een gelijk recht heeft op een zo breed mogelijke basale vrijheid.
2. De sociale en economische ongelijkheid is alleen dan te rechtvaardigen indien er in het systeem sprake is van gelijke kansen voor iedereen.

De basisstructuur
Volgens de auteur moet bij de basisstructuur van de samenleving gekeken worden naar wat bereikbaar is voor mensen in die samenleving. De basisstructuur bestaat uit politieke en sociale instituties waaronder de verschillende lagen van de overheid, de grondwet, het rechtssysteem, de economie en zelfs sociale structuren als het gezin.

De publieke rede
Deze houdt volgens de auteur in dat de eigen morele of religieuze visie in redelijkheid zal worden afgewogen tegen andermans ideeën. Dit veronderstelt op zijn minst een kern van opvattingen die, omdat zij niet gericht zijn op macht of eigen belangen, door een ieder worden onderschreven.

Corruptie: een inbreuk op rechtvaardigheid
De auteur merkt op dat corruptie beschouwd moet worden als één van de grootste belemmeringen op de weg naar economische vooruitgang.
Hij merkt op dat ook Suriname in afgelopen decennia slachtoffer geworden is van de uitspattingen van economisch en politiek liberalisme. Evenals in andere landen, was corruptie in de afgelopen decennia in ons land wijdverbreid. Het gevolg hiervan is dat er zwakke instituties zijn ontstaan die corruptief gedrag in de hand werken.

III. Over waarheid
Lim A Po merkt op dat waarheid fungeert als kwaliteitstoets van menselijke keuzes en democratische besluitvorming. Waarheid is daarom een cruciaal element voor beschaafd samenleven.
Volgens de auteur staat het zoeken naar waarheid voor een nieuwsgierige en kritische levenshouding en waarheid is daarom zowel ethisch als gedragswaarde (eerlijkheid) als politiek filosofisch (als eerste deugd van denksystemen) onmisbaar voor het doen van keuzes in ons streven naar een goed leven en vooruitgang.

Waarheid in een democratie
Volgens verschillende auteurs is de westerse democratie in een waarheidscrisis beland. Emoties regeren over verstand en iedereen claimt de waarheid te spreken.
Wat volgens de auteur ontbreekt is een duidelijke hiërarchie in het waarheidspreken en criteria voor het spreken van waarheid in een democratie. De huidige staat van democratie vraagt daarom om een nieuwe zienswijze met betrekking tot de aard, grenzen en voorwaarden voor vrij spreken.
Hoe kunnen wij nog weten wie de waarheid spreekt als iedereen die claimt?
Volgens Lim A Po heeft de Franse filosoof Michel Foucault hierop een antwoord gegeven. Foucault stelt dat waarheid een levenshouding is en de kwaliteit ervan blijkt uit de wijze waarop men met vrijheid van meningsuiting omgaat.

 De kunst om te besturen conform de waarheid
De auteur stelt dat ook Suriname zich voor deze uitdaging gesteld ziet. De recente Surinaamse politieke geschiedenis tendeert naar sterk populisme. Onder invloed van het populisme is het proces van waarheid in de politiek volgens de auteur in belangrijke mate gereduceerd tot politieke verhalen.

IV. Over vrijheid
Lim A Po wijst op de politieke filosofie van de Indiase econoom en nobelprijswinnaar Amartya Sen. Evenals Rawls ziet Sen vrijheid als een drijfveer van een liberale politieke ordening, maar beschouwt vrijheid in plaats van in abstracte zin, als concrete werkelijkheid.
Vrij zijn is niet slechts het hebben van rechten en kansen, maar ook vermogens (capabilities) om die rechten en kansen te realiseren. Vrijheid is daarmee de drijfveer van processen van vooruitgang en zowel doel als middelen van ontwikkeling, aldus Sen.

V. Slot
Vooral in deze tijd waarbij onze samenleving een nieuwe regering mag begroeten, die recht en waarheid volgens gedane beloften hoog in het vaandal zal dragen, heeft de boodschap van Trefossa aan ons: “recht en waarheid maken vrij”, op kundige wijze weer onder onze aandacht gebracht door de auteur, bijzondere betekenis voor ons.
Wij mogen Hans Lim A Po en de Henri Frans de Ziel Stichting ervoor dankbaar zijn dat zij de boodschap van Trefossa voor ons weer tot leven gebracht hebben!

Paramaribo, 25 juni 2020
Carlo Jadnanansing